Όσο είναι και στον ιδιωτικό τομέα, τόσο δίκαιες είναι
και οι απολύσεις στο δημόσιο τομέα. Έτσι θα απαντούσα αν με ρώταγε κάποιος. Είναι οι απολύσεις στον ιδιωτικό τομέα
δίκαιες ; Ποια είναι η απάντηση στο ερώτημα αυτό ; Για τον ιδιωτικό
υπάλληλο που απολύθηκε, λίγο σημασία έχει η απάντησή του οποιοδήποτε. Και
όποιος έχει δουλέψει στον ιδιωτικό τομέα καταλαβαίνει πολύ καλά τι σημαίνει μια
απόλυση. Γιατί πέρα από το βιοποριστικό πρόβλημα που είναι το κυρίαρχο μετά την
απόλυση, οι επιπτώσεις στην προσωπικότητα του ατόμου που απολύεται είναι
ανεξερεύνητες και εν πολλοίς άγνωστες για όσους δεν έχουμε ζήσει αυτά τα
συναισθήματα. Μέχρι σήμερα όμως μόνο ο απολυμένος του ιδιωτικού τομέα έχει
νιώσει και έχει βιώσει τέτοιες καταστάσεις. Πολύ κοντά είναι και ο ελεύθερος
επαγγελματίας και ο επιχειρηματίας που υποχρεώνεται να κλείσει την επιχείρησή
του γιατί δεν «βγαίνει». Ίσως, όχι με δική του ευθύνη. Να μην μιλήσουμε για τα
χιλιάδες νέα παιδιά με τα πολλά και εξειδικευμένα προσόντα, που δεν έχουν ακόμη
ενταχθεί στην παραγωγή και μαραζώνουν σε κάποια συνοικία της πόλης ή σε κάποιο
χωριό της επαρχίας, ζώντας μια ψευδαίσθηση της ζωής από το χαρτζιλίκι του
πατέρα ή του παππού και της γιαγιάς.
Έτσι λοιπόν στον ιδιωτικό τομέα σύμφωνα με τα στοιχεία
της ΕΛΣΤΑΤ, οι άνεργοι το 2ο τρίμηνο του 2012 έφτασαν στον αριθμό του
1.168.761 άτομα και τον τελευταίο χρόνο
κάθε μέρα 1.000 άνθρωποι χάνουν τη δουλειά τους. Ένας στους δύο νέους μέχρι 24
χρονών είναι άνεργος. Και μιλάμε για τα επίσημα νούμερα. Σκεφτείτε όλους
εκείνους που δεν έχουν γραφτεί στους καταλόγους της ανεργίας για διάφορους
λόγους και υπολογίστε το πραγματικό ύψος της ανεργίας στην Ελλάδα. Αυτούς τους
ανθρώπους ποιος άραγε τους νοιάζεται εκτός από τους δικούς τους ανθρώπους, οι
οποίοι αποτελούν το μοναδικό τους στήριγμα ; Και τα στοιχεία αυτά θα
επιδεινώνονται όσο συνεχίζεται η ύφεση την οποία πληρώνει σταθερά μόνο ο
ιδιωτικός τομέας τα τελευταία τρία χρόνια.
Αντίθετα, εδώ και δεκαετίες
τροφοδοτείται ασταμάτητα ένας δημόσιος τομέας από κομματικές στρατιές. Οι
διαδικασίες μέσω ΑΣΕΠ μπορεί να διασφάλιζαν κάποια αξιοκρατία, δεν διασφάλιζαν
όμως ότι οι προσλήψεις αυτές κάλυπταν πραγματικές ανάγκες του Κράτους. Γιατί η
απόφαση για προσλήψεις είτε μέσω ΑΣΕΠ είτε εκτός, ήταν απόφαση του πολιτικού
συστήματος που κυρίως ήθελε να καλύψει τις πελατειακές του ανάγκες κυρίως και
δευτερευόντως ανάγκες του Κράτους. Κάθε πολιτικός με την εκλογή του είχε ως
πρώτη αποστολή το βόλεμα των ημετέρων. Αυτό αποτελούσε βασική προϋπόθεση της
επανεκλογής του. Το σύστημα εξωράιζε τον δημόσιο τομέα, δίνοντας συνεχώς
πρόσθετες παροχές και προνόμια, (σε σχέση πάντα με τις δυνατότητες της
οικονομίας μας και τα έσοδα του Κράτους αλλά και σε σχέση με τον ιδιωτικό τομέα),
ώστε κατάφερε σε μεγάλο βαθμό να εθίσει
την κοινωνία και τους πολίτες σε ένα μοναδικό όνειρο. Το βόλεμα στο δημόσιο.
Γενιές ολόκληρες γαλουχήθηκαν με αυτό το όνειρο. Μια θέση στο δημόσιο! Το
όνειρο και η πραγμάτωσή του βόλευε τους πάντες. Το κυρίαρχο πολιτικό σύστημα
της μεταπολίτευσης, δημιουργούσε μια σταθερή πελατεία και κατάφερνε έτσι να
διαιωνίζει την εξουσία του. Από την άλλη, διαχρονικά και σταθερά δημιουργήθηκαν
πολύπλοκοι και ισχυροί δεσμοί εξάρτησης της κοινωνίας από τον κρατικό τομέα,
μετατρέποντας την σε μεγάλο βαθμό σε μια κρατικοδίαιτη κοινωνία.
Τώρα αν δεν υπήρχαν τα απαραίτητα
έσοδα για να μπορεί να συντηρηθεί αυτό το Κράτος, λίγη σημασία είχε για τους
Κυβερνητικούς ιθύνοντες από τη μεταπολίτευση μέχρι και πρόσφατα. Μπορεί κατά
καιρούς κάποιοι να ψέλλιζαν κάποια μισόλογα, ή κάποιοι άλλοι να προσπαθούσαν να
πάρουν κάποια μέτρα περιορισμού του Κράτους. Μάταιος κόπος. Απέναντί τους ορθωνόταν ένα τεράστιο μέτωπο που κάλυπτε
οριζόντια όλο το κατεστημένο πολιτικό
και συνδικαλιστικό σύστημα. Μην τολμήσετε να πειράξετε το Κράτος μας, το
δημιούργημά μας. Όποιος τολμούσε να πάρει κάποια μέτρα εξορθολογισμού του
κρατικού μηχανισμού, αμέσως του κόλλαγαν την ταμπέλα του νεοφιλελεύθερου και είτε
δεν επανεκλεγόταν, είτε εξοβελιζόταν από το πολιτικό σύστημα. Όποιος μίλαγε για
μείωση του αριθμού των δημοσίων υπαλλήλων, για αξιολόγηση, για άρση της
μονιμότητας και άλλα παρεμφερή, δεν υπήρχε περίπτωση να επανεκλεγεί βουλευτής.
Και έτσι η ζωή συνεχιζόταν για δεκαετίες. Ο αριθμός των κρατικών υπαλλήλων
συνεχώς μεγάλωνε. Εάν δεν υπήρχε
οργανική θέση για τον νεοπροσλαμβανόμενο δεν είχε σημασία. Άλλαζαν το
οργανόγραμμα και δημιουργούσαν νέα θέση. Εάν δεν είχε υπηρεσία να τον
απασχολήσει δεν είχε σημασία. Έφτιαχναν νέα υπηρεσία ή νέο οργανισμό. Εάν δεν
είχε κτίριο για να στεγάσει την υπηρεσία αυτή και πάλι δεν είχε σημασία. Μίσθωναν
νέο κτήριο! Για τα λεφτά ποιος νοιαζόταν. Λεφτά υπήρχαν, όπως λέει και το
γνωστό απόφθεγμα. Ε, και αν δεν υπήρχαν στα ταμεία του Κράτους, αφού τα έσοδα
δεν έφταναν για να πληρώνονται μισθοί και συντάξεις, τότε απλά δανειζόμασταν.
Λίγα χρόνια πριν, φτάσαμε να έχουμε έλλειμμα πάνω από
25 δις. ευρώ σε ένα χρόνο και κανένας δεν βγήκε να πει κάτι στον ελληνικό λαό.
Είτε από τη συμπολίτευση είτε από την αντιπολίτευση, εκτός από μεμονωμένες
φωνές. Ακόμη και σήμερα θεωρώ ότι το πολιτικό σύστημα δεν έχει πει όλη την
αλήθεια στον ελληνικό λαό, εκτός ξαναλέω από κάποιες εξαιρέσεις. Γι αυτό ακόμη
σε μεγάλο βαθμό, κυριαρχούν οι θεωρίες συνομωσίας. Οι κακοί ξένοι, οι γερμανοί
που θέλουν να μας εκμεταλλευτούν και άλλα ηχηρά. Βολεύει θαυμάσια το κατεστημένο
να ρίχνει τις ευθύνες στους ξένους.
Γιατί η αλήθεια σε πολλούς από το πολιτικό σύστημα θα τους υποχρεώσει να
«κρυφτούν», γιατί είναι πρωταγωνιστές στη διόγκωση του χρέους και του
ελλείμματος του Κράτους. Η ουσία λοιπόν είναι ότι το ελληνικό κράτος διαχρονικά
από τη μεταπολίτευση δανειζόταν για να καλύψει πρωτογενείς ανάγκες και κανείς
δεν μιλούσε εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις. Και η εξήγηση είναι ότι όλη αυτή η
κατάσταση με τον υπερδανεισμό του Κράτους τους βόλευε όλους, αφού είχε
διασφαλιστεί μια υπερκαταναλωτική ευδαιμονία και μια ανάπτυξη, που όμως
στηριζόταν σε δανεικά.
Και φτάσαμε στη σημείο μηδέν. Οι περίφημες αγορές
δάνειζαν πλέον με δυσβάστακτα επιτόκια, το Κράτος δεν είχε να πληρώσει, όχι μόνο
τους τόκους και τα χρεολύσια από τα δάνεια που είχε πάρει, αλλά και για βασικές
του ανάγκες. Τα υπόλοιπα είναι πολύ πρόσφατα. Υποχρεώθηκε η χώρα να ζητήσει
βοήθεια από την Ευρωπαϊκή Ένωση και να υπογράψει τα απανωτά μνημόνια για τη
δημοσιονομική προσαρμογή της. Και αυτό το ερώτημα είναι πλέον καθημερινό από
τότε. Ποιες περικοπές πρέπει να γίνουν από το Κράτος, ώστε να μηδενίσουμε το
έλλειμμα ή τέλος πάντων να το κάνουμε υποφερτό ; Από την παιδεία, την υγεία,
την άμυνα, τους μισθούς, τις συντάξεις ; Κανείς δεν θέλει να του περικόψουν
τίποτα. Και δικαιολογημένα σε ένα βαθμό οι αντιδράσεις. Ιδιαίτερα για τους
χαμηλοσυνταξιούχους. Τα ασφαλιστικά ταμεία είναι ελλειμματικά. Δεν είναι σε
θέση να καλύψουν όχι τις συντάξεις, αλλά ακόμη και την ιατροφαρμακευτική
περίθαλψη των ασφαλισμένων τους από τους οποίους κάθε μήνα παρακρατούνται
καθόλου ευκαταφρόνητα ποσά. Από την άλλη
τεράστια ποσά χάνονται στις δαιδαλώδεις διαδρομές του φαρμάκου και κανένας δεν ξέρει τι ακριβώς συμβαίνει.
Τελευταία μπήκε στη συζήτηση και το θέμα των
απολύσεων των δημοσίων υπαλλήλων. Σχεδόν ομόφωνα το πολιτικό σύστημα συμφώνησε
να μην αγγίξουν το θέμα, εκτός από κάποιες μεμονωμένες φωνές. Όμως το πρόβλημα
που πρέπει να λύσουμε σήμερα, δεν είναι αν αυτή τη στιγμή απαιτείται να
απολυθούν δημόσιοι υπάλληλοι, εάν π.χ. ο αριθμός των αποχωρήσεων για
συνταξιοδότηση είναι μεγαλύτερος απ’ αυτόν που απαιτείται. Το πρόβλημα που
πρέπει να λύσουμε σήμερα είναι τι κάνουμε από εδώ και πέρα με το Κράτος και
τους λειτουργούς του, σε μόνιμη και σταθερή βάση. Κατά την γνώμη μου μία είναι η απάντηση, ανεξαρτήτως μνημονίου
και τρόϊκας για να δημιουργήσουμε κάποιες προϋποθέσεις ενός καλύτερου Κράτους,
που είναι το ζητούμενο. Να καθιερώσουμε άμεσα την διαδικασία της αξιολόγησης
και την άρση της μονιμότητας. Ανεξαρτήτως μνημονίου το επαναλαμβάνω. Προτάσεις
που λένε να απολύονται όσοι υπάλληλοι ανήκουν σε οργανισμούς που κλείνουν τις
θεωρώ ισοπεδωτικές. Η μοναδική λύση είναι η αξιολόγηση σε μόνιμη και σταθερή
βάση όλων. Όπως γίνεται στον ιδιωτικό τομέα, όπου η αξιολόγηση είναι τακτική
και σχεδόν καθημερινή. Αυτό έπρεπε να είναι ρουτίνα εδώ και χρόνια και για το
δημόσιο τομέα, όπως γίνεται σε όλα τα σύγχρονα ευρωπαϊκά κράτη. Όμως εδώ είναι
βαλκάνια δεν είναι παίξε γέλασε, που λέει και ο ποιητής. Εδώ το κομματικό σύστημα δεν το ενδιέφερε να είχε κράτος που θα σέβεται
το πολίτη. Εδώ ήθελε κομματικούς πελατειακούς στρατούς. Γι αυτό και δεν τόλμησε
να καθιερώσει την αξιολόγηση στο δημόσιο. Γι αυτό ακόμη και τα πειθαρχικά
συμβούλια αποτελούνται ακόμη και σήμερα – γιατί ακόμη ο νέος νόμος δεν έχει
εφαρμοστεί- από ημετέρους και δεν πείραζαν κανέναν. Τι και αν είσαι
αποδεδειγμένα καταχραστής του δημόσιου χρήματος. Κανένας δεν σε πειράζει.
(Τουλάχιστον μέχρι σήμερα, αναμένουμε να δούμε τη συνέχεια). Όλοι μας έχουμε εμπειρία από τις «ευγενείς»
υπηρεσίες υπαλλήλων του ΙΚΑ, της πολεοδομίας και τόσων άλλων υπηρεσιών του
Κράτους, που βλέπουν τον πολίτη σαν κάποιον που του χαλάει την ησυχία του, ή ως
θύμα. Με εξαιρέσεις φυσικά. Υπάρχουν και υπάλληλοι, υπόδειγμα, οι οποίοι όμως
χάνονται μέσα στην απέραντη μετριότητα του δημοσίου. Ο ασυνείδητος
λειτουργός ξέρει πολύ καλά ότι κανένας δεν θα τον ενοχλήσει. Ο πολίτης είναι
αδύναμος απέναντί του. Όμως εάν αλλάξει το σύστημα, ο πολίτης θα έχει σημαντική
συμμετοχή σε ένα ολοκληρωμένο σύστημα αξιολόγησης των δημόσιων υπηρεσιών και
των λειτουργών τους. Και τότε και ο δημόσιος λειτουργός θα υποχρεωθεί να αναλάβει
τις ευθύνες του. Θα ξέρει ότι δεν μπορεί να αντιμετωπίζει τον πολίτη ως
ενοχλητικό. Θα συνειδητοποιεί καθημερινά ότι είναι «υπηρέτης» του. Ότι
πληρώνεται από τον πολίτη και θα πρέπει να του παρέχει ολοκληρωμένες και
ποιοτικές υπηρεσίες. Θα επιδιώκει πλέον να
γίνεται συνεχώς καλύτερος και πιο ενημερωμένος. Θα έχει κίνητρα να παρακολουθεί
συστηματικά τις αλλαγές των νόμων, να μελετάει, να ενημερώνεται, να καταθέτει ο
ίδιος προτάσεις για βελτιώσεις, να συμμετέχει στις απαραίτητες αλλαγές και
βελτιώσεις της υπηρεσίας. Θα γίνει δημόσιος λειτουργός, όπως πραγματικά πρέπει
να είναι. Θα γίνεται καλύτερος άνθρωπος τελικά.
Ναι, λοιπόν μόνο μέσα από τέτοιες διαδικασίες
αξιολόγησης υπηρεσιών και υπαλλήλων να χτίσουμε ένα νέο Κράτος. Ανεξαρτήτως μνημονίου και απαιτήσεων της
τρόϊκας. Να κάνουμε ένα νέο Κράτος,
δημοκρατικό, σύγχρονο, ευρωπαϊκό, γιατί έτσι πρέπει και όχι γιατί κάποιοι άλλοι
μας το επιβάλλουν. Μόνο έτσι θα έχει σημασία για μας, για την κοινωνία μας.
Σ’αυτό το νέο Κράτος ο κάθε ευσυνείδητος δημόσιος λειτουργός θα πρέπει να είναι
και διασφαλισμένος και καλοπληρωμένος. Να τελειώσουν οι ισοπεδωτικές
αντιλήψεις. Δεν είναι όλοι οι άνθρωποι ίδιοι και ούτε η προσφορά τους είναι
ίδια, άσχετα εάν έχουν τα ίδια τυπικά προσόντα. Να υπάρχουν ποσοτικά και
ποιοτικά κριτήρια για την συνολική αξιολόγηση του κάθε υπαλλήλου. Η αξιολόγηση δεν πρέπει να είναι κάποια
διαγωνιστική διαδικασία γνώσεων. Ούτε απλά μια τιμωρητική διαδικασία. Θα πρέπει
να αποτελεί μια διαρκής διαδικασία εξέτασης και αξιολόγησης της προσφοράς του
καθένα. Η αξιολόγηση πρέπει να είναι εσωτερική και εξωτερική για κάθε υπηρεσία
και για κάθε υπάλληλο. Βασικό συστατικό στοιχείο της η αυτό-αξιολόγηση και η
αξιολόγηση από τον πολίτη. Όλο αυτό το σύστημα με ασφαλιστικές δικλείδες,
θα μπορεί να διασφαλίσει την αντικειμενικότητα και την διαφάνεια σε όλες τις
φάσεις της αξιολόγησης, η οποία τονίζουμε δεν θα είναι κάποια διαδικασία που θα
διαρκεί μια μέρα και τελειώσαμε, αλλά μια συνεχής και μόνιμη διαδικασία. Και οι
αμοιβές του κάθε υπαλλήλου, θα πρέπει να συνδεθούν με την διαδικασία της
αξιολόγησης του. Να αμείβονται και να
εξελίσσονται οι υπάλληλοι ανάλογα με την προσφορά τους. Και όλα αυτά μόνο
ένα ολοκληρωμένο και αντικειμενικό σύστημα αξιολόγησης υπηρεσιών και υπαλλήλων
μπορεί να διασφαλίσει. Αυτοί που δεν θέλουν την αξιολόγηση, στη πραγματικότητα
την φοβούνται. Κρύβονται πίσω από διάφορες θεωρίες, αλλά στην ουσία φοβούνται
τη δική τους ανεπάρκεια.
Κάποιος θα πει, μα αν αρχίσουν να απολύονται και
δημόσιοι υπάλληλοι, η κατανάλωση θα πέσει, η ύφεση θα βαθύνει. Φαύλος κύκλος ; Όχι.
Η λύση δεν είναι να έχουμε ένα Κράτος
που η συντήρησή του μπορεί να γίνει, μόνο με δανεικά. Αυτό πρέπει να σταματήσει
εδώ και τώρα. Ασφαλώς πρέπει να δούμε τι θα γίνει με τους υπαλλήλους που θα
αξιολογηθούν αρνητικά. Σε πρώτη φάση να τους δίνεται η δυνατότητα μιας δεύτερης
ευκαιρίας, με μετάταξη σε υπηρεσίες που το Κράτος έχει ανάγκη. Σε δεύτερη φάση
με οικονομικά κίνητρα για ένα νέο ξεκίνημα. Το Κράτος πρέπει να έχει την ίδια
φροντίδα για απολυμένους είτε του ιδιωτικού είτε του δημόσιου τομέα.
Η αξιολόγηση
των δημόσιων υπηρεσιών και των υπαλλήλων είναι μια από τις μεγάλες προκλήσεις
για το σημερινό πολιτικό σύστημα, είτε συμπολιτευόμενο είτε αντιπολιτευόμενο.
Αλλά και για τους ίδιους τους δημόσιους υπαλλήλους και την ίδια τη κοινωνία.
Και όσες δυνάμεις πολεμάνε σήμερα την αξιολόγηση, χαρακτηρίζοντάς την
μνημονιακή πολιτική χαϊδεύοντας αυτιά, αύριο αυτός ο λαϊκισμός τους θα γίνει
μπούμερανγκ για τους ίδιους, εάν θελήσουν ποτέ να αναλάβουν μεγαλύτερες
ευθύνες. Όσο συνεχίζουμε να θεωρούμε τις μεταρρυθμίσεις -και η αξιολόγηση είναι
μια από τις μεγάλες μεταρρυθμίσεις που πρέπει να γίνουν- κακό που μας
επιβάλλεται από το μνημόνιο και όχι μια απαραίτητη μεταρρύθμιση για την
οικοδόμηση ενός σύγχρονου δημοκρατικού Κράτους, τόσο το πολιτικό σύστημα θα
κρύβεται πίσω από την τρόϊκα και δεν θα γίνεται τίποτα τελικά.
Χαλκίδα 15-9-2012
Κώστας Χαϊνάς
