Κυριακή 30 Νοεμβρίου 2014

Η Γερμανία, η Μέρκελ, ο Σόιμπλε, το χρέος της Ελλάδας και ο κακός ο λύκος




Μετά τους πρόσφατους παλικαρισμούς της Κυβέρνησης αλλά και τους παλιότερους, (Σαμαράς : Σκίζω τα μνημόνια σελίδα – σελίδα, Βενιζέλος : έδιωξε την τρόικα το 2011 και μετά παρακαλούσε να επανέλθει), μια άλλη σκηνή αυτού του έργου, (ποιος θα σκίσει πρώτος τα μνημόνια), ζούμε εδώ και κάποιους μήνες έναν συνεχιζόμενο διαγκωνισμό με το ΣΥΡΙΖΑ (Τσίπρας : “Ποια τρόικα, δεν υπάρχει τρόικα”), επανερχόμαστε σε μια κατάσταση που θυμίζει έντονα το 2010. Για άλλη μια φορά αποδεικνύεται ότι το πολιτικό μας σύστημα στο σύνολό του, αδυνατεί να διαβάσει σωστά τα πολιτικά δεδομένα στην Ευρώπη και στο Κόσμο, να αξιολογήσει την δυναμική των διαφόρων συμφερόντων που εμπλέκονται στο πρόβλημα του χρέους της χώρας, διολισθαίνοντας συνεχώς σε λαϊκισμούς και σε ανεύθυνες πολιτικές, με μοναδικό κριτήριο να ακούγονται ευχάριστοι στο εκλογικό σώμα. Δυστυχώς καμιά πολιτική δύναμη μέχρι σήμερα δεν έχει πει την αλήθεια στους πολίτες. Πως φτάσαμε έως εδώ και ποιες ήταν και συνεχίζουν σε μεγάλο βαθμό να είναι, οι πραγματικές αιτίες. Έτσι μένει ο εύκολος δρόμος του λαϊκισμού και των μύθων. Βολεύει καλύτερα το πολιτικό σύστημα, αντί να αναγνωρίσει τις ευθύνες του για την σημερινή κατάσταση, να τις μεταθέτει στους ξένους και σε κάποια κέντρα που υποτίθεται ότι συνωμοτούν κατά της Ελλάδας. Θα περιοριστούμε σήμερα στα διάφορα επιχειρήματα που ακούγονται για τους “κακούς” ξένους.

Ένα βασικό επιχείρημα που ακούγεται και από σοβαρούς αναλυτές, είναι ότι το 2010 οι ξένες Τράπεζες, επειδή είχαν φορτωθεί πολλά ομόλογα του ελληνικού Κράτους, προτίμησαν να μην γίνει το “κούρεμα” με το PSI τότε, αλλά αργότερα (2012), ώστε εν τω μεταξύ να τα ξεφορτωθούν. (Διαφωνώ με το “κούρεμα” ως λύση και με το PSI όπως έγινε, μια πρόταση ρύθμισης του χρέους εδώ). Σύμφωνα με τα στοιχεία τον Απρίλιο του 2010 οι ξένες Τράπεζες κατείχαν 187 δις.ευρώ ενώ όταν έγινε το κούρεμα 152 δις.ευρώ. Δηλαδή είχαμε μια μείωση 35 δις.ευρώ ή 19%. Με το κούρεμα οι ξένες Τράπεζες γλύτωσαν δηλαδή περίπου  το φοβερό ποσό των 17,5 δις. ευρώ! Με βάση αυτό το στοιχείο έχει στηθεί  μια ολόκληρη θεωρία, ότι οι ξένοι μεθόδευσαν ώστε το κούρεμα να μην γίνει το 2010 για να μην χάσουν από τα ελληνικά ομόλογα που κατείχαν. Ακόμη και ο κος Παυλόπουλος της ΝΔ (ο κος μαζικοί διορισμοί στο Δημόσιο αν θυμάστε την περίοδο 2004-2009), έκανε σχετική επερώτηση στη Βουλή για το θέμα αυτό. Όμως, το ελληνικό χρέος από το 2010 έως το 2012 αναδιαρθρώθηκε  και ουσιαστικά μεταφέρθηκε από τον ιδιωτικό τομέα στον επίσημο δημόσιο τομέα της Ευρωζώνnς, δηλαδή οι “κακοί” ξένοι επέλεξαν τελικά να φορτώσουν τα ίδια τους τα Κράτη με ελληνικό χρέος! Αλλά, ας θεωρήσουμε ότι πράγματι οι “κακοί” ξένοι φρόντισαν να προστατεύσουν τις Τράπεζές τους από τα τοξικά ελληνικά ομόλογα, υπερασπίζοντας τα συμφέροντά τους. Εμείς δηλαδή ως Ελλάδα, εάν για να προστατεύσουμε τις ελληνικές Τράπεζες που δρουν και μάλιστα δυναμικά στις γειτονικές βαλκανικές χώρες (Βουλγαρία, Τουρκία κ.ά.), τις ωθούσαμε να απαλλαγούν από τα τυχόν τοξικά ομόλογα του Βουλγαρικού ή του Τουρκικού Κράτους, δεν θα κάναμε καλά ;  Γιατί οι ευρωπαίοι σε αντίστοιχη θέση, δεν έκαναν καλά για τα συμφέροντα της χώρας τους και των πολιτών τους προφανώς ;

Ένα άλλο επιχείρημα που ακούγεται με αφορμή το δημόσιο χρέος της χώρας, από τη λαϊκιστική αριστερά και την ακροδεξιά κυρίως, είναι να εξοφλήσει η Γερμανία το κατοχικό δάνειο και τις πολεμικές αποζημιώσεις πρώτα και μετά εμείς βλέπουμε με τα χρέη της χώρας. Υπονοώντας ότι με αυτό τον τρόπο θα ισοφαρίσει η χώρα τις υποχρεώσεις της προς τους δανειστές της. Όμως οι δανειστές της Ελλάδας δεν είναι μόνο η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, αλλά οι χώρες της Ευρωζώνης (εκτός της Σλοβακίας) και το ΔΝΤ που εκπροσωπεί πάνω από 180 χώρες του κόσμου, πολλές απ’ αυτές πολύ φτωχότερες από την Ελλάδα. Δεύτερον, εάν μια χώρα έχει νόμιμες διεκδικήσεις από μια άλλη χώρα και μάλιστα χώρα εταίρο στην ευρωζώνη, ακολουθεί τον δρόμο της νόμιμης διεκδίκησης, μέσα από το διεθνές δίκαιο και τους διεθνείς κανόνες. Δεν κάνει μικροπολιτική σπέρνοντας το μίσος με έναν άλλο λαό, τη στιγμή μάλιστα που οι μεγαλύτερης ηλικίας έλληνες δεν έχουν και τις καλύτερες αναμνήσεις από την περίοδο της ναζιστικής Γερμανικής κατοχής και οι νεότεροι με αυτά που έχουν διδαχθεί και έχουν ακούσει για την περίοδο αυτή, διαθέτουν ήδη ένα υποσυνείδητο συναισθηματικό υπόβαθρο υποδοχής παρόμοιων επιχειρημάτων, χωρίς το βάσανο της κοινής λογικής πολλές φορές.

Για την ιστορία να σημειώσουμε ότι η αριστερά παραδοσιακά δεν θεωρούσε ηθική πολιτική τις πολεμικές αποζημιώσεις, γιατί πίστευε βαθιά ότι τελικά φορτώνονται τα βάρη στους εργαζόμενους της χώρας που καλείται να πληρώσει μετά τον πόλεμο και ότι αποτελούν δώρο στο εθνικισμό. Αυτό έγινε και στην επαναστατική Ρωσία του Λένιν [1], ο οποίος διαφώνησε με τις τεράστιες πολεμικές αποζημιώσεις που φορτώθηκαν στην Γερμανία, με την συνθήκη των Βερσαλλιών (1919), παρά τις μεγάλες καταστροφές που είχε υποστεί η Ρωσία στον πόλεμο και την ταπεινωτική συνθήκη του Μπρεστ – Λιτόφσκ (1918). Επί σταλινισμού βέβαια μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο άλλαξε αυτή η τακτική και η Σοβιετική Ένωση απαίτησε τεράστια ποσά από την τότε Δυτική Γερμανία. Να σημειώσουμε επίσης ότι πολλοί ιστορικοί [2] θεωρούν ότι αυτές οι τεράστιες πολεμικές επανορθώσεις που χρέωσαν οι δυτικές δυνάμεις τη Γερμανία μετά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο, αποτέλεσε το βασικό παράγοντα ενίσχυσης και γιγάντωσης στην συνέχεια του ναζισμού και στην άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία.

Προσοχή όμως, όλα αυτά τα εγκλήματα που επικαλούνται όσοι αναζητούν συμψηφισμούς, αφορούν την ναζιστική Γερμανία. Γιατί σήμερα η Γερμανία είναι μια δημοκρατική χώρα, με μεγάλη συμβολή και οικονομική, ως η μεγαλύτερη χώρα της Ευρώπης, στην οικοδόμηση της ενωμένης Ευρώπης. Και ο Γερμανικός λαός αγωνίζεται και συνεισφέρει από κοινού με τους άλλους λαούς στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Πάνω από τέσσερα εκατομμύρια Γερμανοί εργαζόμενοι επισκέπτονται κάθε χρόνο την Ελλάδα και αφήνουν το συνάλλαγμά τους. Μπορεί ο καθένας να έχει πολιτικές διαφορές με τις απόψεις της Κυβέρνησης της Γερμανίας, αλλά κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι είναι δημοκρατική εκλεγμένη Κυβέρνηση, που ανήκει σ’ αυτούς που πολεμούν το νεοναζισμό, ο οποίος είναι γνωστό ότι προσπαθεί να σηκώσει κεφάλι παντού, ακόμη και μέσα στη Γερμανία. Το βασικότερο όμως είναι, αυτού του είδους οι πρακτικές δεν έχουν κανένα αποτέλεσμα για την λύση του ίδιου του προβλήματος και αυτό είναι γνωστό στους εμπνευστές τους. Άρα το να συνδέεις το θέμα της αποπληρωμής του χρέους της χώρας σου, με κάποιες εν δυνάμει διεκδικήσεις προς μια άλλη χώρα προσπαθώντας να κάνεις συμψηφισμό σε ένα θολό τοπίο, γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι δεν έχει κανένα αποτέλεσμα, είναι μια πολιτική τουλάχιστον χωρίς αρχές.

Όμως να το θέσουμε και αλλιώς το πρόβλημα των πολεμικών αποζημιώσεων. Εγκλήματα πολέμου έχουμε και από τους έλληνες σε περίοδο πολέμου. Σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες και στους Βαλκανικούς πολέμους 1912-13 [3] και την περίοδο του εμφυλίου έγιναν εθνοκαθάρσεις σε σλαβικά φύλλα που ζούσαν σε πολλές πόλεις της Βορείου Ελλάδας και μάλιστα οι περισσότεροι εξ αυτών με ελληνική συνείδηση [4]. Μήπως θα έπρεπε για να είμαστε δίκαιοι να αναγνωρίσουμε αυτά τα εγκλήματα των ελλήνων και να αποκαταστήσουμε τους απογόνους των θυμάτων αυτών ; Δεν έχω απάντηση. Το θέμα των πολεμικών αποζημιώσεων χρειάζεται προσοχή, όχι μετατροπή σε προπαγάνδα και κυρίως αντιμετώπιση με σοβαρότητα και μόνο μέσα από τους διεθνείς κανόνες δικαίου και τους διεθνείς οργανισμούς.

Στο προηγούμενο επιχείρημα προστίθενται και οι γνωστές θεωρίες συνομωσίας των πιο λαϊκίστικων κομμάτων, αλλά και των νεοναζιστών της χώρας, που θεωρούν υπεύθυνους για τα όλα δεινά της χώρας, την ΕΕ, την κα Μέρκελ και τον κο Σόϊμπλε. Η θεωρία περί νέας κατοχής είναι πολύ διαδεδομένη, όπως και οι θεωρίες περί προτεκτοράτου και αποικίας χρέους, στους πολίτες της Ελλάδας, με αφορμή το ξέσπασμα της κρίσης και της ουσιαστικής χρεοκοπίας της χώρας το 2009. Αυτές οι θεωρίες που απευθύνονται περισσότερο στο θυμικό και όχι στην κοινή λογική, ουσιαστικά απαλλάσσουν από τις ευθύνες τους το κυρίαρχο πολιτικό σύστημα της χώρας και τις οικονομικές ελίτ που επωφελήθηκαν όλα αυτά τα χρόνια της δανεικής ευημερίας και μεταθέτουν το πρόβλημα σε κάποιες ενδεχόμενες υποχρεώσεις κάποιας χώρας μιας περασμένης εποχής, που είναι σήμερα ο βασικός δανειστής της χώρας. Με αφορμή την Siemens, αλλά και άλλων γερμανικών εταιριών και τον χρηματισμό ελλήνων, για την προώθηση των συμφερόντων τους στην χώρα,  εμπλέκουν και την Γερμανική Κυβέρνηση, εμφανίζοντας την εμμέσως ως υπεύθυνη για τους διεφθαρμένους της Ελλάδας. Κάτι τέτοιο όμως δεν έχει αποδειχθεί. Μάλιστα εάν δεν γίνονταν ανακρίσεις και δίκες στη Γερμανία για τον χρηματισμό αξιωματούχων άλλων χωρών από την Siemens, όπου υπήρξαν και καταδίκες, στην Ελλάδα μάλλον δεν θα είχαν προχωρήσει οι διώξεις για τον χρηματισμό ελλήνων αξιωματούχων από την ίδια εταιρία [5].

Ένα άλλο επιχείρημα που ακούγεται από τα ίδια χείλη είναι ότι, από την κρίση η Γερμανία επωφελήθηκε οικονομικά, άρα δεν επιθυμεί την ανόρθωση της Ελλάδας. Και αυτό το επιχείρημα το στηρίζουν στο γεγονός ότι λόγω της κρίσης τα επιτόκια δανεισμού της ίδιας της Γερμανίας μειώθηκαν, αλλά και οι Τράπεζες της ευνοήθηκαν, γιατί προτιμήθηκαν από τους διάφορους επενδυτές που θεωρούν ασφαλέστερη τη Γερμανική χρηματοπιστωτική αγορά για τα χρήματά τους. Με βάση αυτά τα στοιχεία πράγματι η Γερμανία είχε μείωση του επιτοκίου δανεισμού της στα χρόνια της κρίσης, άρα κέρδισε, αφού μελλοντικά θα πληρώσει λιγότερους τόκους. Η προπαγάνδα βέβαια λέει ότι η Γερμανία εισέπραξε περίπου 60 δις. ευρώ  την περίοδο της κρίσης, χωρίς να συνεισφέρει ούτε ένα ευρώ. Εδώ υπάρχουν δύο ψέματα. Το πρώτο είναι ότι η Γερμανία εισέπραξε 60 δις. και το δεύτερο ότι δεν συνεισέφερε ούτε ένα ευρώ. Στην πραγματικότητα η Γερμανία θα ωφεληθεί στο απώτερο μέλλον από τα μειωμένα επιτόκια της, δηλαδή θα πληρώσει λιγότερους τόκους από την μείωση του επιτοκίου δανεισμού της, οι οποίοι υπολογίζονται περίπου στα 60 δις. ευρώ. Αυτό όμως το οφείλει στην δυναμική της οικονομία και στην εμπιστοσύνη που της δείχνουν τα διεθνή κεφάλαια. Δεν τις τα χαρίζει κάποιος. Δεύτερον η Γερμανία κερδίζει από τις εξαγωγές της λόγω του ότι τα προϊόντα της είναι ανταγωνιστικά, όχι γιατί έπεσε το ευρώ. Το φτηνό ευρώ το έχουν και οι άλλες χώρες της ευρωζώνης. Άρα μπορούν και οι ίδιες να κερδίσουν, αρκεί να έχουν εξαγωγές, δηλαδή ανταγωνιστικά προϊόντα. Τέλος, η Γερμανία έχει βάλλει πάνω από 20 δις. ζεστό χρήμα στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό στήριξης και εγγυάται ένα μεγάλο μέρος από τα 240 δις. ευρώ που έχει δανειστεί η χώρα μας από την ευρωζώνη και το ΔΝΤ. Δηλαδή η Γερμανία θα πληρώσει περίπου το 20% των δανείων αυτών, εάν χρεοκοπήσει η Ελλάδα. Άρα δεν είναι και λίγα όσα πλήρωσε και ενδεχομένως να πληρώσει ακόμη η Γερμανία για την διάσωση της Ελλάδας.

Είναι τελείως λανθασμένη η εκτίμηση –εάν είναι καλοπροαίρετη- ότι ωφελεί τη Γερμανία η κρίση και τελικά μια χρεοκοπία της Ελλάδας. Η συνέχιση της κρίσης στην Ελλάδα όχι μόνο δεν την ευνοεί, αλλά την τρομάζει. Γιατί η μεγάλη επένδυση της Γερμανίας, είναι η ευρωζώνη και το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Γιατί τα συμφέροντα της Γερμανίας, είναι σε μια μεγάλη και ισχυρή ΕΕ και όχι σε μια μεμονωμένη Γερμανία, μια χώρα πολύ μικρή στον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Γι αυτό και βοήθησε στην αποτροπή της ανοικτής χρεοκοπίας της Ελλάδας, που εάν γινόταν πραγματικότητα το 2010 θα δημιουργούσε ίσως και μη αντιστρέψιμες επιπτώσεις για την ευρωζώνη και την ίδια την ΕΕ.

Τέλος, ένα άλλο επιχείρημα που συνήθως εκφωνείται από τους ίδιους που αναφέρθηκαν προηγούμενα, είναι ότι το χρέος της χώρας πρέπει να μειωθεί δραστικά μέσα από μια διεθνή διάσκεψη, όπως έγινε και με τη Γερμανία το 1953 και ενός Σχεδίου Μάρσαλ που θα φέρει την ποθητή ανάπτυξη στην Ελλάδα. Το θέμα είναι ότι σήμερα η Ελλάδα δεν βγαίνει μετά από ένα πόλεμο και οι συνθήκες δεν είναι ίδιες. Μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο και τον χωρισμό της Ευρώπης σε δύο στρατόπεδα ξεκινά ο ψυχρός πόλεμος. Οι ΗΠΑ ήθελαν μια ισχυρή Δυτική Γερμανία, όντας στο “μάτι του κυκλώνα”, για να μπορέσει να επιβιώσει στην πίεση των Σοβιετικών και της Ανατολικής Γερμανίας. Γι αυτό και έδωσαν τόσα πολλά χρήματα στην ανόρθωση της Δυτικής Γερμανίας. Σήμερα ποιος θα ενδιαφερθεί για την Ελλάδα και για ποιο λόγο; Στην ίδια κατάσταση με την Ελλάδα όσον αφορά το δημόσιο χρέος, βρίσκονται και άλλες χώρες της ΕΕ. Άρα λοιπόν γιατί για την Ελλάδα να γίνει σήμερα κάτι τέτοιο και όχι και για τις άλλες χώρες που αντιμετωπίζουν το ίδιο πρόβλημα; Να γίνει για όλες λένε. Το θέμα όμως είναι ποιος θα πληρώσει. Γιατί για την Ελλάδα ας πούμε θα πληρώσει η Γερμανία. Για την Ισπανία, την Ιταλία, την Γαλλία ποιος θα πληρώσει ; Δέκα Γερμανίες δεν φτάνουν. Ασφαλώς η ριζική αντιμετώπιση του χρέους της Ελλάδας θα γίνει στο απώτερο μέλλον μέσα από διαδικασίες αμοιβαιοποίησης του. Σήμερα, πρέπει να επιδιωχθεί μια βιώσιμη ρύθμιση[6] του. Στο μέλλον, μέσα από μεγάλες και γενναίες μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα, σε συνδυασμό με τις αλλαγές στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα, στην κατεύθυνση μιας δημοκρατικής οικονομικής και πολιτικής ολοκλήρωσης, θα βρεθούν τα εργαλεία και οι πόροι αμοιβαιοπόιησης του χρέους της Ελλάδας και των άλλων χωρών. Όμως δεν αποτελεί για τους έλληνες, μια υπόθεση ενός δωρεάν γεύματος η αντιμετώπιση του χρέους της Ελλάδας. Και όσοι το ισχυρίζονται αυτό, κοροϊδεύουν όχι μόνο το λαό της Ελλάδας, αλλά και τους ίδιους τους εαυτούς τους. Αλλά μάλλον το δεύτερο δεν συμβαίνει, γιατί μάλλον γνωρίζουν πολύ καλά ότι αυτά που λένε δεν έχουν καμιά δόση ρεαλισμού, αλλά το κάνουν συνειδητά και παραπλανούν και αυτό είναι επικίνδυνο.

29-11-2014
Κώστας Χαϊνάς

[1] Λένιν Β.,  Για την ειρηνική συνύπαρξη, Εκδόσεις Θεμέλιο, (1964)
[2] Eric Hobsbawm, (1995), Η εποχή των άκρων, Εκδόσεις Θεμέλιο, (1995)

[3] Βασίλης Κ. Γούναρης, Οι Σλαβόφωνοι της Μακεδονίας: Η πορεία της ενσωμάτωσης στο ελληνικό εθνικό κράτος, 1870 – 1940, Μακεδονικά, Σύγγραμμα Περιοδικό της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, τόμος 29ος 1993-1994, Θεσσαλονίκη, 1994, 209-236

[4] Mark Mazower, (2001), Σκοτεινή ήπειρος, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια
[5] Καθημερινή 29-11-2014,
[6] Χαϊνάς Κώστας, (2014), http://kostasxainas.blogspot.gr/2014/11/blog-post.html

Το δημόσιο χρέος της Ελλάδας και μια πρόταση ρύθμισής του





Κώστας Χαϊνάς
Μαθηματικός – Οικονομολόγος (MSc, c.PhD)



Περίληψη

Η Ελλάδα το 2010 ουσιαστικά χρεοκόπησε, χτυπημένη από τη χρηματοπιστωτική κρίση που σάρωσε την ευρωζώνη, γιατί αποτελούσε έναν από τους πιο αδύνατους κρίκους της, με σοβαρά διαρθρωτικά προβλήματα, ένα τεράστιο δημοσιονομικό έλλειμμα και ένα υπέρογκο δημόσιο χρέος. Η χρεοκοπία αυτή αποφεύχθηκε να εξελιχθεί σε μια ολική καταστροφή για τη χώρα, λόγω της έμπρακτης αλληλεγγύης των εταίρων της και του μεγαλύτερου στην ιστορία προγράμματος χρηματοδότησης από τον ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης και το ΔΝΤ. Η κρίση αυτή είχε σημαντικές επιπτώσεις στο ΑΕΠ της χώρας και στο βιοτικό επίπεδο των πολιτών. Όμως λόγω της συμμετοχής της χώρας στην ευρωζώνη αποφεύχθηκε μια ανοικτή και οδυνηρή χρεοκοπία, όπως την έζησαν άλλοι λαοί. Το αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι να προτείνει μια μεθοδολογία αντιμετώπισης του δημόσιου χρέους της Ελλάδας, σε συνθήκες αβεβαιότητας και ενόψει των διαπραγματεύσεων με τους εταίρους και δανειστές της. Η πρόταση δεν περιλαμβάνει την διαγραφή του μεγαλύτερου ή μέρους του χρέους, γιατί την θεωρεί μη ωφέλιμη για την Ελλάδα μεσομακροπρόθεσμα. Ο στόχος με την πρόταση διευθέτησης που καταθέτουμε είναι να καταστεί το χρέος της χώρας εξυπηρετήσιμο μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, σε συμφωνία με τους εταίρους και δανειστές της.

Λέξεις Κλειδιά : Δημόσιο Χρέος, δημοσιονομικό έλλειμμα, διαγραφή χρέους, δυναμική χρέους, ρύθμιση χρέους

1. Εισαγωγή

Το έτος 2009 εκτός από το τεράστιο δημοσιονομικό έλλειμμα της Ελλάδας, επιβάρυναν δυσβάσταχτα την κατάσταση της χώρας το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας τα οποία σε μεγάλο βαθμό αποτελούν και τις αιτίες της ουσιαστικής χρεοκοπίας της χώρας (Πίνακας 1).

Δείκτες
2009


Δημοσιονομικό έλλειμμα
-15,40%
Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών
-14,90%
Χρέος % ΑΕΠ
127%
Ανεργία % επί του Ενεργού Πληθυσμού
8,9%
Καθαρές δανειακές ανάγκες Κεντρικής Κυβέρνησης
30 δισ. ευρώ
                         -//-                                                             % ΑΕΠ
13,30%
Χρέος σε τρέχουσες τιμές
298 δισ. ευρώ
ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές
231 δισ. ευρώ

Πίνακας 1: Οικονομικοί Δείκτες για το έτος 2009 (Τράπεζα της Ελλάδας)

Ουσιαστικά η χώρα χρεοκόπησε το 2010. Ο δανεισμός από τις αγορές έγινε μέσα σε πολύ λίγους μήνες απαγορευτικός. Τα ελλείμματα της οικονομικής ολοκλήρωσης της ΕΕ έπαιξαν ασφαλώς το ρόλο τους στην επέκταση της κρίσης στην ευρωζώνη, αλλά οι αιτίες της χρεοκοπίας βασικά ήταν ενδογενείς και δεν οφείλονται απλά και μόνο στο υψηλό μέγεθος του δημόσιου χρέους [1]. Η εκτίμηση αυτή βασίζεται στο γεγονός ότι, ενώ υπήρχαν και άλλες χώρες της ευρωζώνης με ίδιους ή και χειρότερους δείκτες χρέους την εποχή εκείνη, δεν υπέστησαν τόσο σημαντικές δυσμενείς επιπτώσεις από τη χρηματοπιστωτική κρίση ή δεν χτυπήθηκαν στον ίδιο βαθμό και με τον ίδιο τρόπο με την Ελλάδα. Από την άλλη πλευρά, η επέκταση της κρίσης και σε άλλες χώρες της ευρωζώνης την περίοδο αυτή (Πορτογαλία, Ιρλανδία, Κύπρος και σε άλλες χώρες με άλλη μορφή), ανέδειξε τις ατέλειες του εγχειρήματος του κοινού νομίσματος της ευρωζώνης και τα ελλείμματα της ολοκλήρωσης της ΕΕ. Η ανοικτή χρεοκοπία της χώρας αποφεύχθηκε τελικά, λόγω της συμμετοχής της στην ευρωζώνη και των δανείων και εγγυήσεων των εταίρων της και την συμβολή του ΔΝΤ. Η κρίση αυτή υποχρέωσε και την ΕΕ να δημιουργήσει νέους θεσμούς και διαδικασίες αντιμετώπισης παρόμοιων καταστάσεων κρίσης χρεοκοπίας. Ένα μικρό βήμα προς την οικονομική και πολιτική ολοκλήρωση που παραμένει ζητούμενο για την ΕΕ. Ουδέν κακόν αμιγές καλού.
Τον Απρίλιο του 2010 εντάχθηκε η Ελλάδα στο πρώτο πρόγραμμα στήριξης των εταίρων και δημοσιονομικής προσαρμογής μετά την προσφυγή της Κυβέρνησης Παπανδρέου για βοήθεια στην ΕΕ, αφού τα επιτόκια δανεισμού είχαν πλέον εκτοξευθεί σε ύψη ασύμφορα και ο κίνδυνος παύσης πληρωμών της χώρας ήταν επί θύραις. Επιλέχθηκε με ευθύνη της ίδιας της ΕΕ η εμπλοκή στο πρόγραμμα στήριξης τριών οργανισμών, του ΔΝΤ για την αξιοποίηση της εμπειρίας του, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Η ένταξη της χώρας στον μηχανισμό στήριξης που στήθηκε με αφορμή την κρίση στην Ελλάδα και η υπογραφή του προγράμματος προσαρμογής (το περίφημο μνημόνιο), ήταν μονόδρομος για τη χώρα. Ίσως χρειαζόταν τότε μεγαλύτερη στήριξη και δέσμευση των πολιτικών δυνάμεων συμπολίτευσης και αντιπολίτευσης. Η Κυβέρνηση δεν το ζήτησε ούτε το απαίτησε, με αποτέλεσμα σχεδόν όλες οι πολιτικές δυνάμεις τάχθηκαν στο λεγόμενο αντιμνημονιακό μπλοκ από την πρώτη στιγμή, στοιχείο που πληρώνει η χώρα μέχρι σήμερα.
Το πρώτο πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής (1ο μνημόνιο), δεν προχώρησε ιδιαίτερα, με αποτέλεσμα να ακολουθήσει το PSI για το οποίο θα μιλήσουμε στην συνέχεια και το 2ο πρόγραμμα προσαρμογής μετά τις εκλογές του 2012, με την τρικομματική πλέον Κυβέρνηση Σαμαρά. Το 2ο πρόγραμμα σαφώς πιο βελτιωμένο από το πρώτο, με επιτόκια μικρότερα ακόμη και από αυτά που δανειζόντουσαν πολλές χώρες της ευρωζώνης, με επιμήκυνση των χρεολυσίων του χρέους και επιστροφή για κάποια χρόνια των τόκων των δανείων των χωρών και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Το νέο πρόγραμμα προσαρμογής (το λεγόμενο 2ο μνημόνιο), προέβλεπε μια σειρά από αλλαγές και μεταρρυθμίσεις στο δημόσιο τομέα και γενικά στο Κράτος όπως και το 1ο πρόγραμμα. Αλλαγές και μεταρρυθμίσεις που έπρεπε να είχε υλοποιήσει η Ελλάδα εδώ και χρόνια, χωρίς την ανάγκη μνημονίων. Το πολιτικό σύστημα αποδείχθηκε όμως συνολικά ανώριμο και ανίκανο, έστω και σε συνθήκες κρίσης, να σχεδιάσει και να υλοποιήσει ένα Εθνικό Σχέδιο Ανασυγκρότησης και εκσυγχρονισμού του Κράτους και της οικονομίας, με στοιχειώδη συνεννόηση συμπολίτευσης και αντιπολίτευσης, όπως έκαναν άλλες χώρες που βρέθηκαν στην ίδια θέση με την Ελλάδα [2].
Το κρυφτούλι με το μνημόνιο – αντιμνημόνιο συνεχίσθηκε όλα τα χρόνια της κρίσης, ακόμη και με την νέα Κυβέρνηση συνεργασίας που αναδείχθηκε μετά τις εκλογές του Ιουνίου 2012. Αντί να βρεθεί ένας τρόπος συνεννόησης για να προχωρήσουν οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, η μεν Κυβέρνηση τις προωθούσε σε μεγάλο βαθμό ευνουχισμένες η δε αντιπολίτευση απέρριπτε κάθε αλλαγή ως μνημονιακή επιβολή. Ακόμη και για σοβαρές μεταρρυθμίσεις που προέβλεπε το πρόγραμμα προσαρμογής, όπως το περιουσιολόγιο, η απελευθέρωση των επαγγελμάτων, οι κρατήσεις υπέρ τρίτων, η ασφαλιστική μεταρρύθμιση με την ενοποίηση των ταμείων, το συνταξιοδοτικό και άλλες κρίσιμης σημασίας μεταρρυθμίσεις η κυβέρνηση έπαιζε συνεχείς καθυστερήσεις, πιεζόμενη από την κομματική και συντεχνιακή της πελατεία. Η νέα αξιωματική αντιπολίτευση (ΣΥΡΙΖΑ), που αναδείχθηκε στις εκλογές του 2012, αφού κέρδισε μεγάλα τμήματα και ειδικές ομάδες συμφερόντων οι οποίες στήριζαν τις προηγούμενες δεκαετίες το παλιό πολιτικό σύστημα, υποσχόμενος το παρελθόν μιας δανεικής ευημερίας, έγινε ο νέος αυθεντικός εκφραστής τους.
Οι ομάδες αυτές του πληθυσμού, είδαν τον νέο φορέα ως όχημα εξυπηρέτησης των συμφερόντων τους και συνέχισης των προνομίων τους, που είχαν διασφαλίσει ως πελάτες του παλιού κυρίαρχου για σαράντα χρόνια συστήματος, εις βάρος όμως του κοινωνικού καθολικού συμφέροντος. Το βασικό σύνθημα είναι και σήμερα, η κατάργηση του νέου θεσμικού πλαισίου που ψηφίσθηκε από τις λεγόμενες μνημονιακές Κυβερνήσεις και η επιστροφή στην κατάσταση προ του 2009. Στην πράξη δηλαδή συνέχισε την ίδια απορριπτική και άγονη καταγγελτική πολιτική της προηγούμενης αντιπολίτευσης στην Κυβέρνηση Παπανδρέου του 2009, δηλαδή της “αντιμνημοναικής” ΝΕΑΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ η οποία εν τω μεταξύ έγινε το βασικό κόμμα της νέας “μνημονιακής” Κυβέρνησης του 2012. Πολλοί αναλυτές θεωρούν πλέον ότι μόνο ένας τρόπος υπάρχει για να μπορέσουν να γίνουν υπεύθυνες και ρεαλιστικές οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας όταν είναι στην αντιπολίτευση. Να αναλάβουν Κυβερνητικές ευθύνες όσο γίνεται πιο γρήγορα. Ίσως να έχουν δίκιο, αρκεί να μην έχει καταστραφεί η χώρα μέχρι τότε.
Οι βαθύτερες αιτίες δημιουργίας ελλειμμάτων και τελικά του δημόσιου χρέους οφείλονται σε χρόνια διαρθρωτικά προβλήματα της χώρας, όπως το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας όπως εκφράζεται στο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Λόγω της μικρής ανταγωνιστικότητας των προϊόντων της χώρας, οι εισαγωγές μεγάλωναν σε βάρος των εξαγωγών της από χρόνο σε χρόνο. Στο πίνακα [Π1] του Παραρτήματος και στο Διάγραμμα 1 στην συνέχεια παρουσιάζεται η εξέλιξη του Εμπορικού Ισοζυγίου 2000-2013, όπου βλέπουμε την συνεχή χειροτέρευσή του μέχρι το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008. Επίσης η δυσκαμψία του Κράτους και η μεγάλη γραφειοκρατία που επιβαρύνει τις δημόσιες υπηρεσίες, το μεγάλο μέγεθος της παραοικονομίας, αλλά και η φοροαποφυγή και η φοροδιαφυγή, έθεσαν τις προϋποθέσεις για την δημιουργία των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και της διόγκωσης του χρέους [3].

 
Διάγραμμα 1 : Εξέλιξη εμπορικού Ισοζυγίου 2000-2013. Στοιχεία Τράπεζας της Ελλάδας (Αναλυτικά στοιχεία στο Παράρτημα [Π1])

Η οριστική διευθέτηση του χρέους της χώρας με την έννοια της ριζικής μείωσης του, ώστε να καλύπτει η χώρα τους όρους της συνθήκης του Μάαστριχτ, δεν είναι μια υπόθεση “δωρεάν γεύματος”, όπως αβασάνιστα κάποιες εγχώριες πολιτικές δυνάμεις, αλλά και κάποιοι αναλυτές ισχυρίζονται. Μια ρύθμιση του χρέους από μόνη της, όσο και ευνοϊκή για την Ελλάδα και αν είναι, μπορεί μακροπρόθεσμα να φέρει αποτελέσματα, μόνο εάν η χώρα προχωρήσει σε γενναίες μεταρρυθμίσεις που θα αλλάξουν ριζικά το Κράτος και θα απλοποιήσουν τις σχέσεις των πολιτών και των επιχειρήσεων με τις υπηρεσίες του. Δηλαδή αλλαγές και μεταρρυθμίσεις ώστε να μην δημιουργούνται νέα ελλείμματα, δηλαδή νέα χρέη. Μεταρρυθμίσεις που θα μπορέσουν να προσελκύσουν εγχώρια και διεθνή επενδυτικά κεφάλαια για την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας και την δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Οι θεωρίες συνομωσίας, οι οποίες αναπαράγονται ευρέως από αρκετά μέσα ενημέρωσης, αλλά και από πολιτικούς φορείς, είναι αρκετά δημοφιλείς σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού της χώρας, εντέχνως μεταθέτουν τις ευθύνες στους “κακούς” ξένους που επιβουλεύονται την Ελλάδα και τροφοδοτούν με διάφορες εκδοχές τα υποσυνείδητα ένστικτα ενός λαού, δυσκολεύουν τελικά την υπόθεση της συνεννόησης με τους δανειστές για διευθέτηση του χρέους. Οι ρηχές αυτές αναλύσεις και προσεγγίσεις, αθωώνουν σε τελευταία ανάλυση τις μεγάλες ευθύνες της οικονομικής ελίτ της χώρας και του πολιτικού συστήματος που κυριάρχησε μετά την μεταπολίτευση του 1974 στην διακυβέρνηση της χώρας.
Ευθύνες σοβαρές υπάρχουν και στις πολιτικές δυνάμεις που δεν άσκησαν στο παρελθόν Κυβερνητική εξουσία, που διεκδικούν όμως σήμερα την εξουσία, γιατί πλειοδότησαν σε παροχές και σε παραχωρήσεις στις συντεχνίες της κομματικής τους πελατείας, εις βάρος του κοινωνικού συνόλου και του καθολικού συμφέροντος της χώρας. Και το σοβαρό λάθος αυτών των δυνάμεων είναι ότι, στην περίοδο της κρίσης αντί να συμβάλλουν δημιουργικά και να αναλάβουν ευθύνες για την υπέρβαση της, επένδυσαν σε ένα απολίτικο και επικίνδυνο διχασμό του λαού στο δίπολο μνημόνιο – αντιμνημόνιο, θεωρώντας ότι όλα τα δεινά που υπέστηκαν οι πολίτες της χώρας, οφείλονται στις συμφωνίες που υπογράφηκαν με τους εταίρους και δανειστές της το 2010 και το 2012, καλλιεργώντας στον λαό την επιστροφή στο παρελθόν, ως λύση σωτηρίας για τη χώρα.
Από το φθινόπωρο του 2014 η χώρα πέρασε σε μια νέα περίοδο όσον αφορά τις διαπραγματεύσεις για το χρέος της χώρας, με τους εταίρους και δανειστές της και με το ΔΝΤ, στο φως μάλιστα μιας εξόδου από την παγίδα της ύφεσης έξι ετών, αφού στο γ’ τρίμηνο η χώρα πέτυχε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης [4]. Με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο, το επόμενο άμεσο διάστημα των έξι μηνών θα τεθεί το θέμα της διευθέτησης του χρέους και της βιωσιμότητας του. Το θετικό στην υπόθεση είναι ότι οι περισσότερες δημοκρατικές δυνάμεις της χώρας, μετά από διάφορες περιπλανήσεις, έχουν προσγειωθεί σε έναν πιο ρεαλιστικό δρόμο και τουλάχιστον αναγνωρίζουν τη νομιμότητα του χρέους. Δηλαδή ότι το χρέος της χώρας, έχει δημιουργηθεί από δάνεια νόμιμων εκλεγμένων Κυβερνήσεων, τις οποίες μάλιστα τις νομιμοποιούσε η συνεχής υπερψήφισή τους από τον ελληνικό λαό για τουλάχιστον σαράντα χρόνια! Εκτός από κάποιους οπαδούς των θεωριών συνομωσίας και τις δυνάμεις  του νεοναζισμού. Ασφαλώς οι πολιτικές ευθύνες των δυνάμεων που Κυβέρνησαν τη χώρα μετά τη μεταπολίτευση παραμένουν ακέραιες, αφού με τον ασύδοτο δανεισμό της χώρας, βασικά εξυπηρέτησαν κυρίως τα πελατειακά κομματικά τους δίκτυα και την αναπαραγωγή τους και όχι το εθνικό συμφέρον. Γι αυτό όμως κρίνονται και θα κρίνονται συνεχώς και η ιστορία θα τους αποδώσει τις ιστορικές τους ευθύνες τελικά. Όσα θέματα βέβαια συνδέονται με διασπάθιση δημόσιου χρήματος και άπτονται ποινικών ευθυνών παραμένουν ασφαλώς ανοικτά.

2. Η πολιτική πρόταση για τo απεχθές [5] του χρέους και της ανάγκης για διαγραφή μέρους της ονομαστικής αξίας του ή όλου του χρέους.

Η πιο εύκολη και πολύ δημοφιλής θέση στην Ελλάδα, είναι η διαγραφή του χρέους, ενός μεγάλου μέρους του ή ενός μικρότερου δεν έχει σημασία. Η μαγική λέξη πάντως που συνεγείρει πολλούς έλληνες είναι η λέξη “κούρεμα”. Την έχει ως βασική πολιτική επιδίωξη η βασική δύναμη της αντιπολίτευσης της χώρας, ως η εν δυνάμει επόμενη διακυβέρνηση της χώρας. Διεκδικεί δηλαδή, διαγραφή ενός μεγάλου (ή του μεγαλύτερου) μέρους του χρέους. Υπάρχουν βέβαια και κάποιες φωνές από τον χώρο αυτό, ιδιαίτερα τελευταία, που μιλάνε για την ανάγκη μιας συνολικής διευθέτησης στο μέλλον και για μια μεταβατική λύση σήμερα και αυτό είναι μια θετική εξέλιξη στα πλαίσια μιας εθνικής συνεννόησης [6].
Η θέση περί μονομερούς απόφασης μιας Ελληνικής Κυβέρνησης για διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους του χρέους, έχει υποχωρήσει τελευταία και διατυπώνεται μόνο από μια ισχυρή μειοψηφία της αξιωματικής αντιπολίτευσης και από κάποιες άλλες μικρότερες πολιτικές δυνάμεις της αριστεράς και της ελληνικής ακροδεξιάς. Όμως παραμένει σχετικά δημοφιλής και μια μελλοντική Κυβέρνηση που ενδεχομένως θα στηρίζεται και σε δυνάμεις που επιμένουν σε μια τέτοια θέση, σε μια δύσκολη φάση των διαπραγματεύσεων μπορεί να οδηγήσει την χώρα σε επικίνδυνους ατραπούς. Γιατί πρώτον, αυτό σημαίνει παύση πληρωμών σε πρώτη φάση και σε δεύτερη φάση συναινετική ή όχι, έξοδος από την ευρωζώνη, παρότι η μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών θέλει την παραμονή στην ευρωζώνη σύμφωνα με όλες τις δημοσκοπήσεις [7].  Δεύτερον, γιατί μονομερείς αποφάσεις μιας μελλοντικής Κυβέρνησης για την διαγραφή μέρους του χρέους θα περιπλέξει τόσο πολύ τα πράγματα σε επίπεδο διακρατικών σχέσεων, που θα δρομολογήσουν εξελίξεις με μεγάλη αβεβαιότητα για τη χώρα, αφού το μεγάλο μέρος του χρέους σήμερα αφορά διμερή δάνεια και εγγυήσεις από χώρες της ευρωζώνης όπως δείχνει και ο πίνακας 2 [8]. Στην εργασία αυτή θα τεκμηριώσουμε ότι η θέση που υποστηρίζει, την διαγραφή μέρους του χρέους, έστω με διαπραγματεύσεις, δεν αποτελεί την ενδεδειγμένη λύση για το πρόβλημα της χώρας και μια τέτοια θέση δεν ωφελεί τελικά την Ελλάδα.

Δομή Χρέους – Κατηγορίες Στοιχεία 30/06/2014











Τίτλοι
Ποσά (Δις. ευρώ)
% Κατηγορία
% Γενικό





1
Ομόλογα εκδοθέντα στην Αγορά εσωτερικού
65.219,99
78,45%

2
Ομόλογα εκδοθέντα στην Αγορά εξωτερικού
2.806,13
3,38%

3
Τιτλοποιήσεις στο Εξωτερικό
137,13
0,16%

4
Βραχυπρόθεσμοι τίτλοι
14.969,16
18,01%







Σύνολο Α
83.132,41

25,79%






Δάνεια



1
Τράπεζας Ελλάδας
4.265,82
1,78%

2
Λοιπά εσωτερικού
115,50
0,05%

3
Ειδικά και διακρατικά
6.906,39
2,89%

4
Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας-ESM
219.707,28
91,83%

5
Λοιπά εξωτερικού
5.119,88
2,14%

6
Βραχυπρόθεσμα (Repos)
3.151,35
1,32%







Σύνολο Β
239.266,22

74,21%











Γενικό Σύνολο
322.398,63



Πίνακας 2 : Δομή του Χρέους Ελλάδας (Στοιχεία  Ο.Δ.ΔΗ.Χ.)

Μια πολιτική θέση για διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους ή μέρους της ονομαστικής αξίας του χρέους της Ελλάδας, ακούγεται δημοφιλής σε ένα μεγάλο τμήμα των πολιτών της χώρας, γιατί ουσιαστικά υπόσχεται μικρότερη φορολογία για τους πολίτες για την εξυπηρέτησή του και την αποπληρωμή του στο μέλλον. Οι δυσμενείς επιπτώσεις όμως που  θα υποστεί μια χώρα από μια διαγραφή του δημόσιου χρέους της, ιδιαίτερα εάν την εφαρμόσει μονομερώς, είναι πολλές και οδυνηρές. Θα εκφραστούν με πολλούς τρόπους με κυρίαρχους τις επιπτώσεις στα επιτόκια δανεισμού και στις δυσκολίες πρόσβασης της χώρας για δανεισμό στις διεθνείς αγορές. Τα πλήγματα που θα υποστεί η χώρα στην αξιοπιστία και στην φερεγγυότητα της, θα τα “κουβαλά” για πολλά χρόνια στις σχέσεις της με τις άλλες χώρες, αλλά και στην χρηματοδότηση επενδυτικών και αναπτυξιακών σχεδίων από ιδιωτικά κεφάλαια.
Σε δύο περιπτώσεις μπορεί να εξετασθεί ένα ενδεχόμενο διαγραφής του χρέους ενός Κράτους. Όταν είναι αποτέλεσμα άφρονων πολιτικών μη εκλεγμένων δημοκρατικά Κυβερνήσεων. Αλλά και στην περίπτωση αυτή, ο έλεγχος και η τεκμηρίωση χρειάζεται να γίνει μέσα από θεσμικούς διαχειριστές, όπως είναι το ΔΝΤ και να κηρυχτεί το χρέος απεχθές, δηλαδή παράνομο μέσα από νόμιμες και διεθνώς αποδεκτές διαδικασίες. Η περίπτωση της Ελλάδας δεν ανήκει στην κατηγορία αυτή, αφού το χρέος της δημιουργήθηκε από νόμιμες δημοκρατικά εκλεγμένες Κυβερνήσεις και μάλιστα με μεγάλες πλειοψηφίες του ελληνικού λαού. Το θέμα εάν οι πολιτικές αυτών των Κυβερνήσεων έβλαψαν τη χώρα ή ευνόησαν συγκεκριμένα οικονομικά ή πελατειακά συμφέροντα και κομματικές συντεχνίες, δεν αφορά τη νομιμότητα ή μη του δημόσιου χρέους. Η δεύτερη περίπτωση είναι όταν η διαγραφή γίνει σε συνεννόηση με τους δανειστές και με κοινή συμφωνία. Όμως και η περίπτωση αυτή ελέγχεται εάν τελικά ωφελεί πάντα την κάθε χώρα που προχωρεί σε διαγραφή μέρους του χρέους της σε συμφωνία με τους δανειστές της, όπως έγινε με το PSI στην Ελλάδα. Άρα η πολιτική θέση περί απεχθούς χρέους της Ελλάδας είναι έωλη και δεν τεκμηριώνεται. Όσο για την διαγραφή μέρους του χρέους σε συνεννόηση και με συναίνεση των δανειστών, πρέπει να εξετάζεται κάθε φορά σε σχέση με τις συνθήκες και τους όρους της συμφωνίας και τις επιπτώσεις που έχει μια τέτοια συμφωνία και όχι να θεωρείται δεδομένο ότι συμφέρει πάντα μια τέτοια απόφαση τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα μιας χώρας [9].
Επίσης ένα πολιτικό αίτημα για περικοπή ενός τμήματος της ονομαστικής αξίας του δημόσιου χρέους, έχει κάποιο νόημα να τεθεί σε μια διαπραγμάτευση με τους δανειστές της χώρας, μόνο με όρους εξυπηρέτησης. Δηλαδή εάν μπορεί μια χώρα μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα να το εξυπηρετήσει και να το διαχειριστεί με κάποια συμφωνία με τους δανειστές της, τότε δεν την ωφελεί μια διαγραφή μέρους του χρέους της γιατί χάνει σε αξιοπιστία και φερεγγυότητα, κόστος ενδεχομένως πολύ μεγαλύτερο από το τμήμα του χρέους που θα της περικόψουν. Μια διαγραφή του χρέους εάν διατυπώνεται και διεκδικείται ως μονόδρομος, χωρίς εναλλακτικές προτάσεις διευθέτησης, πιθανώς να δημιουργήσει άλλης φύσεως και ποιότητας προβλήματα με απρόβλεπτες επιπτώσεις, προβλήματα που συνδέονται με την διεθνή αξιοπιστία και φερεγγυότητα της χώρας προς τους δανειστές της και τις αγορές που αποτελούν τον τελικό κριτή.
Έχει μια σημασία να σημειώσουμε στο σημείο αυτό ότι ορισμένοι από τους ξένους αναλυτές και ινστιτούτα που προέβλεπαν την έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ το 2010 είναι και υπέρμαχοι του “κουρέματος” του χρέους της Ελλάδας [10]. Οι αναλυτές και τα ινστιτούτα αυτά, συνήθως δεν είναι και από τους ιδιαίτερα φιλικά διακείμενους οργανισμούς προς το ευρώ και γενικά με την οικονομική και πολιτική ολοκλήρωση της ΕΕ και αυτό το στοιχείο θα πρέπει να συνυπολογίζεται όταν μετράμε την αξιοπιστία και την αντικειμενικότητα κάποιων αναλύσεων. Σε κάποια ανάλυση ενός Ινστιτούτου και του Προέδρου του, ο οποίος είναι Έλληνας, συναντάς όρους όπως δόγμα της αποικιοκρατίας για τους εταίρους της Ελλάδας, όροι που χρησιμοποιούνται στην Ελλάδα από τα αριστερά και τα δεξιά λαϊκίστικα, ευρωσκεπτικιστικά και αντιευρωπαϊκά κόμματα [11].

3. Μια μικρή ιστορική αναφορά στην χρεοκοπία Κρατών και την διαγραφή κρατικών χρεών και η περίπτωση της Ελλάδας.

Η διαγραφή μέρους του κρατικού χρέους έχει εφαρμοστεί ιστορικά σε αρκετές χώρες του κόσμου και σε ορισμένες περιπτώσεις είχε θετικά αποτελέσματα για τις χώρες αυτές, αν και για κάποια χρόνια οι συγκεκριμένες χώρες αντιμετώπισαν προβλήματα αξιοπιστίας και φερεγγυότητας. Η περίπτωση της Αργεντινής είναι χαρακτηριστική. Η χώρα χρεοκόπησε το 2001 και κήρυξε παύση πληρωμών, διαγράφοντας το 75% του χρέους της αλλά μέχρι σήμερα ταλαιπωρείται με πολλά προβλήματα και κυρίως με υπέρογκα επιτόκια δανεισμού, που φτάνουν στο 15%.  Όμως έχει σημασία να εξετάσουμε κάτω από ποιες συνθήκες υποχρεώθηκαν οι χώρες αυτές να πάρουν μονομερώς μέτρα διαγραφής μέρους του χρέους τους. Οι πιο γνωστές περιπτώσεις χωρών που επέλεξαν να διαγράψουν μέρους των χρεών τους, είναι πριν ή μετά από πολέμους, μετά από περιόδους διδακτορικών καθεστώτων ή άλλων ανώμαλων καταστάσεων. Και όσες αναδιαρθρώσεις χρεών που προέβλεπαν διαγραφή μέρους του χρέους, αυτό έγινε σε ένα πλαίσιο συνεννόησης με τους δανειστές των χωρών αυτών και όχι με μονομερείς ενέργειες. Όπου έγιναν μονομερείς ενέργειες περικοπών κρατικών χρεών, υπήρξαν περιπλοκές και δυσκόλεψαν τις χώρες που τις εφάρμοσαν να ανακάμψουν τα πρώτα χρόνια, αλλά στην πορεία ξεπέρασαν τις δυσκολίες με την χαμένη φερεγγυότητά τους. Σύμφωνα με μια μελέτη των Borensztein and Panizza του ΔΝΤ [12], το διάστημα 1825-2004 έχουμε 259 επεισόδια χρεοκοπίας σε όλο τον κόσμο. Μετά από κάποια περίοδο οι χώρες αυτές ανέκαμψαν με σχετικά μεγάλους ρυθμούς. Το χαρακτηριστικό όμως αυτών των χωρών είναι ότι είχαν δικό τους εθνικό νόμισμα. Η Ελλάδα, όπως και οι άλλες χώρες της ευρωζώνης που έφτασαν στο χείλος της χρεοκοπίας δεν ανήκουν στην κατηγορία αυτή.
Χώρες όπως η Ελλάδα η οποία ανήκει σε μια νομισματική ένωση το θέμα της διαγραφής του χρέους τίθεται σε άλλη βάση. Οι χώρες που προχώρησαν σε διαγραφή του χρέους τους (μονομερή ή σε συνεννόηση με τους δανειστές τους). είχαν δικό τους νόμισμα. Με την υποτίμηση του νομίσματός τους μπορούσαν να δώσουν άμεσες ανάσες στην οικονομία τους. Ασφαλώς την απόφασή τους αυτή την πλήρωσαν με μεγάλο πληθωρισμό, αλλά και με οδυνηρές επιπτώσεις τουλάχιστον για κάποια χρόνια στο βιοτικό επίπεδο των πολιτών τους, αφού πληρώνουν ακριβότερα τα προϊόντα που θα εισάγει η οικονομία τους και τα πραγματικά εισοδήματα των πολιτών μειώνονται. Είναι αλήθεια όμως ταυτόχρονα ότι, η νομισματική αυτονομία δίνει στις χώρες αυτές τα εργαλεία για άμεσες πολιτικές ανάκαμψης της οικονομίας και αντιμετώπισης της ανεργίας. Βέβαια κάθε φορά πρέπει να εξετάζουμε το ισοζύγιο των θετικών στοιχείων και των αρνητικών επιπτώσεων που έχει μια παρόμοια πολιτική επιλογή. Και αυτό είναι το ζητούμενο για την Ελλάδα, γιατί η επιστροφή της στο εθνικό νόμισμα αποτελεί μονόδρομο για μια Κυβέρνηση που θα επιλέξει μονομερή διαγραφή μέρους του χρέους της και παύση πληρωμών [13].
Η Ελλάδα “κουρεύοντας” το χρέος της, χωρίς την θέληση των εταίρων και δανειστών της, θα επιλέξει υποχρεωτικά πλέον –στην καλύτερη περίπτωση- μια συντεταγμένη έξοδό της από την ζώνη του ευρώ. Είτε ως άμεση πολιτική επιλογή μιας νέας Κυβέρνησης, είτε ως εξαναγκασμένη επιλογή μετά την απόλυτη άρνηση εταίρων και δανειστών της χώρας στο αίτημα για διαγραφή μέρους του ονομαστικού χρέους. Μια Κυβέρνηση η οποία θα έχει ως βασική της θέση την διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους του χρέους και θα επιμείνει σ’ αυτήν την πολιτική, υποχρεωτικά θα πρέπει να έχει ως εναλλακτική λύση (το λεγόμενο Plan B), σε περίπτωση άρνησης εταίρων και δανειστών, παύση πληρωμών και σε δεύτερη φάση την έξοδο της χώρας τουλάχιστον από την ευρωζώνη[14]. Και αυτή η επιλογή καθίσταται υποχρεωτική για να μπορέσει να ασκήσει εθνική νομισματική πολιτική. Για να μπορέσει να πληρώνει μισθούς και συντάξεις έστω και περιορισμένα και υποτιμημένα. Για να μπορέσει να εισάγει πετρέλαιο και πρώτες ύλες αναγκαίες για την λειτουργία της οικονομίας της, έστω και πολύ ακριβά. Γιατί μόνο αποκτώντας εθνικό νόμισμα θα μπορέσει να ασκήσει πολιτικές παρόμοιες με αυτές που άσκησαν χώρες που “κούρεψαν” τα χρέη τους και στην πορεία ανέκαμψαν. Γιατί μόνο με την ταυτόχρονη απόκτηση του εργαλείου του εθνικού νομίσματος έχει νόημα μια πολιτική παύσης πληρωμών και μιας μονομερούς διαγραφής του μεγαλύτερου μέρους του χρέους. Το θέμα βέβαια είναι αν συμφέρει στρατηγικά την Ελλάδα μια τέτοια εξέλιξη και ποιο θα είναι το κόστος για τους πολίτες και για τη χώρα μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μια ενδεχόμενη παύση πληρωμών και η επιστροφή στο εθνικό νόμισμα.
Στην Ελλάδα δοκιμάσθηκε η διαγραφή μέρους του δημόσιου χρέους της με το πρόγραμμα PSI (Public Sector Involvement), το έτος 2012. Δηλαδή την διαγραφή μέρους των κρατικών ομολόγων που κατείχαν ιδιώτες επενδυτές, με την μεγαλύτερη δυνατή σύμφωνη γνώμη των ιδιωτών δανειστών. Τα αποτελέσματα του PSI (Πίνακας 3), σύμφωνα με πολλές αναλύσεις ήταν αρνητικά για πολλούς φορείς κατόχους των κρατικών ομολόγων (ασφαλιστικά ταμεία, ιδιώτες φυσικά πρόσωπα, τράπεζες κ.ά.). Αλλά και για το ίδιο το χρέος η συμβολή του PSI ήταν σχεδόν μηδαμινή, αφού υποχρεώθηκε η χώρα να αναλάβει την  ανακεφαλαιοποίηση των Τραπεζών της και να χρηματοδοτεί τα ελλείμματα των ήδη χρεοκοπημένων ασφαλιστικών ταμείων κάθε χρόνο με πολλά δισεκατομμύρια. Αν συνεκτιμήσουμε και το κόστος αξιοπιστίας που υπέστη η χώρα στα διεθνή επενδυτικά κεφάλαια, κατανοούμε ότι το PSI αποτέλεσε μια αρνητική για τη χώρα επιλογή. Με τα 130 δις. ευρώ που δανείσθηκε η χώρα στην Β’ φάση του προγράμματος στήριξης, θα μπορούσε να εξαγοράσει κρατικά ομόλογα το 2012 αντίστοιχης τρέχουσας αξίας από την δευτερογενή αγορά ομολόγων με καλύτερα αποτελέσματα για την ονομαστική αξία του δημόσιου χρέους. Η πιο σοβαρή απώλεια για τη χώρα με το PSI, είναι η αύξηση του ελλείμματος αξιοπιστίας και εμπιστοσύνης απέναντι στις διεθνείς αγορές και τους επενδυτές, αλλά και στους άλλους λαούς και έθνη.

2011
Private Sector Involvement (PSI)
Haircut

Περικοπή
Δημόσιο Χρέος
Δισ. Ευρώ
%

Ανταλλαγή
EFSF
Warrant (ΑΕΠ)
Σύνολο (δισ. ευρώ)




31,50%
15,00%
1,00%

Δημόσιου Τομέα
162
44%





Ιδιωτικού Τομέα
206
56%

64,89
30,9
2,06
97,85








Σύνολο
368


64,89
30,9
2,06
97,85










Πίνακας 3 : Κατάσταση δημόσιου χρέους 2011 και εφαρμογή του PSI

4. Οι εταίροι και δανειστές της χώρας δεν συμφωνούν με την διαγραφή μέρους του χρέους της Ελλάδας

Ένα αίτημα της Ελλάδας για διαγραφή ενός μέρους της ονομαστικής αξίας του χρέους, δεν ακούγεται καθόλου καλά στους εταίρους της χώρας, αφού θα πρέπει να περάσουν μια τέτοια επιλογή από τα εθνικά τους κοινοβούλιά. Δηλαδή, να πείσουν τα κοινοβούλιά τους ότι τα δάνεια που πρόσφατα έδωσαν στην Ελλάδα, ακόμη και φτωχότερες χώρες απ’ αυτήν,  θα πρέπει να “κουρευτούν”. Δηλαδή δεν θα πάρουν, όχι απλά τους τόκους, αλλά θα χάσουν και ένα μεγάλο μέρος από τα κεφάλαια που δάνεισαν τη χώρα με πολύ χαμηλό επιτόκιο, στις περισσότερες των περιπτώσεων με πολύ μικρότερο από αυτό που δανείζονται οι ίδιες. Και μάλιστα τη στιγμή που σύμφωνα με το πρόγραμμα στήριξης, για ένα διάστημα θα επιστρέφουν τους τόκους από τα δάνεια αυτά στην Ελλάδα.
Ακόμη χειρότερα ακούγεται στους ευρωπαίους πολίτες, οι οποίοι θα καλεστούν να πληρώσουν μέσα από τη φορολογία τους την όποια διαγραφή του χρέους της Ελλάδας. Οι θλιβερές εικόνες της Ελλάδας στα πρωτοσέλιδα ευρωπαϊκών εφημερίδων θα επαναληφθούν σε χειρότερη εκδοχή. Δεν είναι ρεαλιστικό ένα αίτημα της Ελλάδας για διαγραφή του χρέους και για έναν άλλον λόγο. Ένα τέτοιο θέμα θα θέσουν αμέσως και άλλες χώρες της ΕΕ με υπερβολικά υψηλό χρέος και δικαιολογημένα. Όμως κυρίως δεν είναι δίκαιο το αίτημα για διαγραφή του χρέους, γιατί είναι πολιτικά μη ηθικό να απαιτεί μια χώρα από φτωχότερες χώρες να της χαρίσουν τα χρέη της απέναντί τους.

5. Γιατί δεν ωφελεί την Ελλάδα μια διαγραφή του χρέους της

Αλλά και για την ίδια την Ελλάδα μεσομακροπρόθεσμα δεν αποτελεί συμφέρουσα λύση μια διαγραφή μέρους του χρέους της. Γενικά οι χώρες που ζητούν να “κουρευτούν” τα χρέη τους δεν κερδίζουν τελικά, γιατί χάνουν μεγάλο μέρος από το πολιτικό κεφάλαιο που λέγεται εμπιστοσύνη και αξιοπιστία. Επίσης οι χώρες αυτές συνήθως εφησυχάζουν μετά τη διαγραφή και δεν παίρνουν ουσιαστικά μέτρα για την αντιμετώπιση των αιτιών της δυναμικής αύξησης του χρέους τους, δηλαδή διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, με αποτέλεσμα να έχουν το ίδιο πρόβλημα σε μια επόμενη ιστορική περίοδο. Αυτό επαναλαμβάνεται με την Ελλάδα αρκετές φορές στα διακόσια περίπου χρόνια της νεότερης ιστορίας της σύμφωνα με τη μελέτη του περιοδικού Forbes [15]. Δεν είναι τυχαίο μια χώρα με μεγάλη χρηματοπιστωτική δύναμη σήμερα, όπως η Βρετανία, δεν “κούρεψε” ποτέ το χρέος της στη σύγχρονη εποχή, ακόμη και όταν βρέθηκε με τεράστιες δανειακές υποχρεώσεις, όπως την περίοδο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ενδεχομένως με βάση τα νεότερα στοιχεία η Ελλάδα, να μην είχε όλες τις απαραίτητες οικονομικές προϋποθέσεις για να γίνει μέλος της ευρωζώνης το 2001. Ίσως να αξιοποιήθηκε και η λεγόμενη δημιουργική λογιστική σε ένα βαθμό για να καλυφθούν σημαντικά διαρθρωτικά προβλήματα και ελλείμματα της ελληνικής οικονομίας. Όμως αυτήν η εικόνα σε μεγάλο βαθμό ήταν σε γνώση των ευρωπαίων εταίρων και δανειστών της [16]. Παρόλα αυτά η Ελλάδα έγινε πλήρες μέλος της Ευρωζώνης το 2001. Είναι καθαρό σε πολλούς αναλυτές ότι η ένταξη αυτή είχε περισσότερο πολιτικό παρά οικονομικό χαρακτήρα. Για την Ελλάδα αποτελούσε μια μεγάλη επιτυχία, αφού η χώρα εντάχθηκε στη μεγαλύτερη οικονομική οικογένεια, διασφάλισε μια μεγάλη αγορά όπου θα μπορούσε να προωθήσει τα προϊόντα και τις υπηρεσίες της, οι εισαγωγές της έγιναν φτηνότερες, διασφάλισε εύκολη πρόσβαση σε φτηνό δανεισμό και με τις κοινοτικές εισροές θα μπορούσε να αλλάξει ριζικά την πραγματικότητα της χώρας. Παρά τα όποια βήματα που έγιναν και η πρόοδος που επιτεύχθηκε, δυστυχώς η επόμενη περίοδος από την ένταξη στην ευρωζώνη και ιδιαίτερα η περίοδος 2004-2009, ήταν για την Ελλάδα μια περίοδος διόγκωσης του Κράτους και μιας σπάταλης καταναλωτικής δανεικής ευημερίας για τους πολίτες της. Οι εξαγωγές μειώθηκαν, οι εισαγωγές αυξήθηκαν ακόμη και για προϊόντα που παλαιότερα η Ελλάδα ήταν αυτάρκης.
Οι μεταρρυθμίσεις μπήκαν στην άκρη και η κοινωνία εκφραζόταν μέσα από ομάδες και συντεχνίες ειδικών συμφερόντων, που το πολιτικό σύστημα ικανοποιούσε κάθε αίτημά τους, αφού ήταν οι πελάτες τους, που με την ψήφο τους διασφάλιζαν την κυρίαρχη αναπαραγωγή των ίδιων δυνάμεων στο πολιτικό σκηνικό της χώρας. Ακόμη και ένα σημαντικό τμήμα της επιχειρηματικότητας, μέσα από την πολιτική διαπλοκή έχασε τα δημιουργικά της χαρακτηριστικά, σταμάτησε να επενδύει και να ρισκάρει και ενσωματώθηκε σε ένα κρατικοδίαιτο αναπτυξιακό μοντέλο. Στην πράξη διαμορφώθηκε στη χώρα ένα επίπεδο ζωής σε πολλές ομάδες πολιτών που υπερέβαινε το επίπεδο παραγωγικότητας του κλάδου εργασίας τους αλλά και γενικά της χώρας. Κυρίως στο δημόσιο τομέα και στις ΔΕΚΟ αλλά και σε ένα βαθμό σε κλάδους του ιδιωτικού τομέα. Ο παραγόμενος πλούτος της χώρας δεν δικαιολογούσε τα εισοδήματα που είχαν διασφαλίσει αυτές οι ομάδες μέσα από νομοθετικές κυρίως ρυθμίσεις του πολιτικού συστήματος, είτε στο επίπεδο των κάθε είδους αμοιβών είτε στο επίπεδο των συντάξεων.

6. Για τις προβλέψεις περί εξόδου  της Ελλάδας από την ευρωζώνη (το περίφημο Greekexit)

Στην κρίση χρεοκοπίας που βρέθηκε η Ελλάδα το 2010, πολλοί αναλυτές και σπουδαίοι οικονομολόγοι κυρίως του εξωτερικού, προέβλεψαν την έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ το 2010 αλλά και το 2012 [17]. Και αυτή η πρόβλεψη ασφαλώς δεν ήταν αυθαίρετη. Βασιζόταν στην ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης της Ελλάδας την εποχή εκείνη, η οποία ήταν τραγική και η μόνο λογική διέξοδος αποτελούσε η έξοδος της χώρας από μια δυσκίνητη και ανολοκλήρωτη ζώνη του ευρώ, για να μπορέσει να περάσει ξανά το νομισματικό εργαλείο υπό εθνικό έλεγχο, ώστε να αντιμετωπίσει τα πιεστικά προβλήματα χρηματοδότησης των αναγκών του Κράτους. Η επαναφορά στο εθνικό νόμισμα με βάση όλα τα εγχειρίδια και τις προηγούμενες εμπειρίες πολλών χωρών, αποτελούσε τη μοναδική λύση σε όλα τα σενάρια και τους υπολογισμούς πολλών οικονομολόγων. Και γι αυτό οι αναλυτές αυτοί προέβλεπαν την έξοδο της Ελλάδας από τη ζώνη του ευρώ. Όλες αυτές οι αναλύσεις υποτίμησαν τους γεωστρατηγικούς και πολιτικούς παράγοντες που συνδέονται με την Ελλάδα και την ΕΕ. Μελετώντας την περίπτωση της Ελλάδας μόνο με οικονομικά κριτήρια και με τα εργαλεία που δίνει η εμπειρική μελέτη άλλων χωρών, υποβαθμίζοντας τους πολιτικούς παράγοντες κατέληξαν σε λανθασμένες προβλέψεις.
Οι παράγοντες αυτοί συνδέονται επίσης με την κρίσιμη γεωστρατηγική θέση της Ελλάδας στο παγκόσμιο σκηνικό. Μια χώρα πύλη εξ ανατολών προς την Ευρώπη για μεγάλες δυνάμεις όπως η Κίνα. Δεν είναι τυχαίο ότι η μεγάλη αυτή οικονομική δύναμη εδώ και αρκετά χρόνια επενδύει σημαντικά κεφάλαια στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στον κλάδο των λιμανιών και των μεταφορών, αλλά όπως δείχνουν τα στοιχεία ενδιαφέρεται και για την επέκτασή της και σε άλλους τομείς. Ο Πειραιάς εξελίσσεται σε ένα μεγάλο λιμάνι, κόμβο των παγκόσμιων συνδυασμένων μεταφορών με την Στρατηγική συμμετοχή της κινέζικης COSCO. Ταυτόχρονα ανοίγονται μεγάλες δυνατότητες αναπτυξιακών και επενδυτικών πρωτοβουλιών όχι μόνο με συμπληρωματικές και παράπλευρες δραστηριότητες με τη ναυτιλία, αλλά και σε μεταποιητικές και σε μονάδες συναρμολόγησης που θα χρησιμοποιήσουν το παγκόσμιο δίκτυο του κινέζικου ομίλου για να φτάνουν τα προϊόντα τους γρηγορότερα στον τελικό καταναλωτή της Ευρώπης. Επίσης η γειτονική θέση της Ελλάδας σε σχέση με την Τουρκία στην κρίσιμη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, αποτελεί σημαντικό παράγοντα για τα σχέδια των ισχυρών δυνάμεων του Κόσμου. Η Τουρκία είναι μια χώρα η οποία τα τελευταία χρόνια διολισθαίνει σε ένα ρόλο που όλο και περισσότερο, αποσταθεροποιεί  την κρίσιμη για τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Τα προηγούμενα που αναφέρθηκαν σε συνδυασμό και με τα αισιόδοξα στοιχεία των ερευνών για τα αποθέματα των υδρογονανθράκων στις ΑΟΖ της Ελλάδας και της Κύπρου και της στρατηγικής σημασίας συνεργασίας της Ελλάδας και της Κύπρου με το Ισραήλ και την Αίγυπτο, αναβαθμίζουν σημαντικά τον γεωπολιτικό ρόλο της Ελλάδας σ’ αυτή τη ταραγμένη γωνιά της Ευρώπης.
Όλα αυτά τα δεδομένα αποδείχθηκαν πολύ σημαντικά για την κρίση των Ευρωπαίων εταίρων και δανειστών της Ελλάδας για την παραμονή της, παρά το γεγονός ότι πολλές φορές η Ελλάδα εμφανίζεται ως το άτακτο παιδί της Ευρωζώνης, με ευθύνη και των ηγεσιών της ίδιας της χώρας. Και αυτό βέβαια δεν λέγεται χωρίς λόγο. Το πολιτικό της σύστημα ακόμη και μετά το 2010 είτε είναι συμπολιτευόμενο είτε αντιπολιτευόμενο, αντιστάθηκε σε κάθε μεταρρυθμιστική λογική, γιατί αυτή ανέτρεπε το status quo, έθιγε μικρά και μεγάλα συντεχνιακά συμφέροντα και πελατειακά δίκτυα, τα οποία στήριζαν διαχρονικά αυτό το πολιτικό σύστημα. Κεφαλαιώδη θέματα όπως η φοροδιαφυγή, το ασφαλιστικό και συνταξιοδοτικό σύστημα, προνόμια ειδικών ομάδων και σε πολλούς άλλους κρίσιμους τομείς, η Ελλάδα παραμένει ακόμη στην εισαγωγή. Δεν είναι τυχαίο που στις διαπραγματεύσεις για την πορεία του προγράμματος της δημοσιονομικής προσαρμογής, η Ελλάδα δεν ήταν σχεδόν ποτέ συνεπής στα από κοινού συμφωνηθέντα. Δηλαδή αποφάσεις, επώδυνες ασφαλώς για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού, που έπρεπε όμως να είχε πάρει η χώρα εδώ και δεκαετίες, δεν τόλμησε το πολιτικό σύστημα να τις πάρει και να τις υλοποιήσει, ούτε και στην κρίσιμη περίοδο 2010-2014 που δοκιμάσθηκε. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα του ασφαλιστικού συστήματος. Τα ασφαλιστικά και επικουρικά ταμεία στην Ελλάδα το 2009 ήταν κατ’ ευφημισμόν περισσότερα και από τα επαγγέλματα. Από τότε γίνεται μια προσπάθεια για ενοποίησή τους, αλλά η αντίσταση είναι τέτοια που πάντα με νόμους ενοποιούνται και με άλλους νόμους διαιωνίζεται η πολυδιάσπασή τους.
Υπήρξαν και άλλοι πολύ σημαντικοί παράγοντες και η Ελλάδα δεν βρέθηκε εκτός ευρώ που έχουν να κάνουν με την ίδια την ΕΕ και την προοπτική της. Πέρα από τους γεωπολιτικούς που αναφέρθηκαν προηγούμενα, μια έξοδος της Ελλάδας από τη ζώνη του ευρώ θα άνοιγε τον ασκό του Αιόλου και για τις ευρωπαϊκές εξελίξεις. Ο ευρωσκεπτικισμός και ο αντιευρωπαϊσμός είχε αρχίσει να ενισχύεται και αυτό επιβεβαιώθηκε και στις πρόσφατες ευρωεκλογές του 2014 [18]. Οι δυνάμεις του εθνικισμού είχαν αρχίσει ήδη να παίρνουν κεφάλι. Μια έξοδος της Ελλάδας από τη ζώνη του ευρώ θα πυροδοτούσε μια τέτοια κατάσταση με άγνωστες συνέπειες για την ύπαρξη της ίδιας την ΕΕ. Προτιμήθηκε λοιπόν από τους εταίρους της Ελλάδας η σωτηρία της, με ένα γιγαντιαίο χρηματοδοτικό πρόγραμμα, πρωτόγνωρο για τα μέχρι σήμερα ιστορικά δεδομένα, παρά την μικρή οικονομική συμβολή της χώρας στην ευρωζώνη, στοιχείο που δείχνει ότι οι οικονομικές επιπτώσεις μιας πιθανής εξόδου ήταν αντιμετωπίσιμες, αλλά οι πολιτικές μάλλον ανυπέρβλητες.
Οι πολιτικές λοιπόν επιπτώσεις μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα ήταν μη υπολογίσιμες και για το ίδιο το οικοδόμημα της ΕΕ. Έτσι λοιπόν συγκεκριμένοι πολιτικοί λόγοι και οι δυνάμεις αυτοσυντήρησης και επιβίωσης που διαθέτει πάντα ένας οργανισμός στις δύσκολες ώρες και όταν ιδιαίτερα βρίσκεται σε κίνδυνο, ήταν οι βασικοί παράγοντες που απέτρεψαν την έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη, διαψεύδοντας τις Κασσάνδρες  του Greekexit.



7. Η Ευρωπαϊκή διάσταση του χρέους της Ελλάδας

Σε μια ένωση όπως η ΕΕ δεν είναι δικαιολογημένο να παρουσιάζονται τέτοιου είδους προβλήματα όπως το υπερβολικά μεγάλο χρέος σε πολλές χώρες μέλη της. Οι συνθήκες της Ένωσης είναι σαφείς και ορίζουν συγκεκριμένο όριο για το ύψος του δημόσιου χρέους της κάθε χώρας (60% του ΑΕΠ όπως ορίζει η συνθήκη του Μάαστριχτ) και για το ύψος του δημοσιονομικού ελλείμματος (μικρότερο του 3% του  ΑΕΠ). Όμως το επίπεδο της οικονομικής ολοκλήρωσης των χωρών της ΕΕ, δεν είχε στην διάθεσή της (και δεν διαθέτει ακόμη σε πλήρη μορφή και σήμερα), τις ασφαλιστικές δικλείδες και τους ελεγκτικούς μηχανισμούς, ώστε να αποτρέπονται παρόμοιες καταστάσεις υπερβολικά μεγάλου δημόσιου χρέους και υψηλού δημοσιονομικού ελλείμματος. Βέβαια με αφορμή την κρίση του 2008 και τις περιπτώσεις διάσωσης της Ιρλανδίας, Πορτογαλίας, Ελλάδας και Κύπρου από μια ανοικτή χρεοκοπία με ανυπολόγιστες συνέπειες για ολόκληρη την ευρωζώνη, δημιουργήθηκαν οι πρώτοι μηχανισμοί αντιμετώπισης παρόμοιων κρίσεων, όπως ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (European Stability Mechanism - ESM) και οι άλλες θεσμικές παρεμβάσεις της ΕΕ που προηγήθηκαν, όπως το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (European Financial Stability Facility - EFSF) και ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθεροποίησης (European Financial Stabilisation Mechanism - EFSM) και τέλος η Τραπεζική ενοποίηση και ο έλεγχος των ισοσκελισμένων προϋπολογισμών. Πλέον το νέο θεσμικό πλαίσιο προβλέπει εποπτεία σε περισσότερους τομείς της οικονομίας της κάθε χώρας (ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, καθαρή διεθνής επενδυτική θέση, πραγματική σταθμισμένη ισοτιμία, μεταβολές στα μερίδια των εξαγωγών, μοναδιαίο εργατικό κόστος κ.ά.) και αυτό είναι μια θετική εξέλιξη στην πορεία προς την δημοκρατική ολοκλήρωση και την αλληλεγγύη της ΕΕ [19].
Αυτή ακριβώς την περίοδο (Νοέμβριος 2014), παρακολουθήσαμε μια διαμάχη ανάμεσα σε χώρες όπως η Γαλλία και η Ιταλία με την Επιτροπή της ΕΕ και την ισχυρότερη οικονομικά χώρα της ΕΕ σήμερα την Γερμανία, για το ύψος των δημοσιονομικών τους ελλειμμάτων και την χαλάρωση των όρων του συμφώνου δημοσιονομικής σταθερότητας [20]. Η σύγκρουση αυτή σε συνδυασμό με την γενικότερη ενίσχυση των δυνάμεων του ευρωσκεπτικισμού και του αντιευρωπαϊσμού και της επαναφοράς του εθνικισμού σε πολλά σημεία της Ευρώπης, αποτελούν σοβαροί κίνδυνοι για το μέλλον της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Εάν δεν υπερισχύσουν οι πολιτικοί λόγοι της γέννησης της ΕΕ και οι φωνές της λογικής, ενδεχομένως να οδηγηθεί σε μια φάση αβεβαιότητας το ίδιο το οικοδόμημα της ΕΕ στο άμεσο μέλλον. Η πρόσφατη σύγκρουση Γαλλίας, Ιταλίας με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Γερμανία με αφορμή τους προϋπολογισμούς των δύο χωρών, έληξε με ένα συμβιβασμό τελικά, ώστε να μην παραβιαστούν ανοικτά οι όροι του Συμφώνου Δημοσιονομικής Σταθερότητας. Αυτό σημαίνει ότι οι ηγέτες της Γαλλίας και της Ιταλίας κατανοούν ότι η κριτική της Γερμανίας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, έχει βάση και δεν μπορούν να την αγνοήσουν.  Χωρίς λοιπόν να έχουν εξαλειφθεί οι κίνδυνοι στο μέλλον μιας μεγάλης κρίσης στην ΕΕ, έχουμε δείγματα γραφής μιας ψύχραιμης πολιτικά στάσης από όλες τις ισχυρές δυνάμεις της Ευρώπης για την ενίσχυση της οικονομικής και πολιτικής ολοκλήρωσης της, έστω με διαφορετικές ταχύτητες και με διαφορετικές πολιτικές προσεγγίσεις.
Για να κατανοήσουμε βαθύτερα την πολιτική της Γερμανίας και την επιμονή της στην δημοσιονομική σταθερότητα, θα πρέπει να δούμε τι σημαίνει χαλάρωση των δημοσιονομικών όρων ή ευρωομόλογα και αμοιβαιοποίηση. Κάποιοι αναλυτές προσπαθούν να εξηγήσουν την στάση της Γερμανίας και την επιμονή της στην δημοσιονομική σταθερότητα με θρησκευτικούς όρους. Όμως δεν είναι ακριβώς έτσι τα πράγματα. Εάν προχωρήσει η ΕΕ σε αυτές τις πολιτικές άμεσα, όπως το ευρωομόλογο, θα έχουμε ως αποτέλεσμα το εξής. Οι πλεονασματικές χώρες της ΕΕ θα πρέπει να πληρώσουν για τα ελλείμματα των υπολοίπων. Η έκδοση ενός ευρωομολόγου που θα το χρησιμοποιήσει ένα Κράτος μέλος για να δανειστεί, σημαίνει απλά ότι θα κοστίσει ακριβά στις χώρες που σήμερα δανείζονται με πολύ μικρά επιτόκια και θα ευνοήσει τις χώρες που δανείζονται με μεγαλύτερα επιτόκια. Γι αυτό η Γερμανία και οι άλλες πλεονασματικές χώρες διαφωνούν σήμερα με την διαδικασία της αμοιβαιοποίησης του χρέους και των ελλειμμάτων των χωρών της ευρωζώνης και της έκδοσης ευρωομολόγου. Γιατί θεωρούν ότι όχι απλά θα ευνοηθούν κάποιες χώρες χωρίς κόπο και καμιά θυσία εκ μέρους τους, αλλά και μια τέτοια πορεία είναι καταδικασμένη σε αποτυχία. Και σε ένα βαθμό έχουν δίκιο κατά τη γνώμη μου. Γιατί αυτή η αμοιβαιοποίηση θα στηρίζεται σε πήλινα πόδια, αφού οι χώρες που δεν θα έχουν υλοποιήσει τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, θα αποτελούν φρένο για τις υπόλοιπες στα πλαίσια του παγκόσμιου ανταγωνισμού. Άρα συνολικά θα χάσει η ΕΕ από μια βιαστική αμοιβαιοποίηση των ελλειμμάτων και του χρέους. Στην πράξη σημαίνει ότι θα καλεστούν η Γερμανία και οι άλλες πλεονασματικές χώρες (η μια πλευρά) να “πληρώσουν το μάρμαρο”, χωρίς οι ελλειμματικές χώρες (η άλλη πλευρά), να κάνουν κάτι το ιδιαίτερο στην προσαρμογή της οικονομίας τους. Και η αλληλεγγύη που αποτελεί ένα από τα βασικά θεμέλια της οικοδόμησης της ΕΕ θα αναρωτηθεί κάποιος ; Εδώ είναι και το λεπτό θέμα της κατανόησης της αντίφασης και της υπέρβασης. Γιατί μόνο με υπέρβαση και από τις δύο πλευρές μπορεί να έχουμε συνέχεια στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Τις θεωρίες περί μετώπου των χωρών του Νότου απέναντι στις χώρες του Βορρά δεν τις θεωρώ σοβαρές, ούτε αποτελεσματικές. Γιατί το θέμα της κοινής πορείας, της σύγκλισης και της ολοκλήρωσης χρειάζεται συνεννόηση, σύνθεση των εθνικών συμφερόντων και δίκαια υπέρβαση. Γιατί το να ζητούμε μόνο από την μια πλευρά να δείξει την αλληλεγγύη της, πληρώνοντας μεγαλύτερα επιτόκια από αυτά που θα πλήρωνε για τον δικό της δανεισμό, θυσιάζοντας δηλαδή σε ένα βαθμό το εθνικό της συμφέρον, χωρίς η άλλη πλευρά να προχωρεί στις αναγκαίες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, τις οποίες και η ίδια δεν αρνείται ως αναγκαίες, δεν είναι δίκαιο. Κυρίως όμως γιατί έτσι δεν θα έχει και ευοίωνη προοπτική η πορεία της οικονομικής και πολιτικής ολοκλήρωσης, αφού οι πολίτες αυτών των χωρών (π.χ. Γερμανία) δεν θα δεχθούν να πληρώσουν κάτι χωρίς αντίκρισμα. Είναι χαρακτηριστική η ενίσχυση τελευταία των ευρωσκεπτικιστών στη ίδια τη Γερμανία. Έτσι μπορούμε να εξηγήσουμε αυτή την “προτεσταντική” επιμονή τήρησης των δημοσιονομικών κανόνων εκ μέρους  της Γερμανίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Γερμανία πέρασε η ίδια αυτό το στάδιο των επίπονων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, με μεγάλες θυσίες των γερμανών εργαζομένων, την προηγούμενη δεκαετία και μάλιστα με τους σοσιαλδημοκράτες στο τιμόνι της Καγκελαρίας και τον Γκέρχαρντ Σρέντερ, ο οποίος χωρίς να αρνιέται στην ανάγκη των μεταρρυθμίσεων στις άλλες χώρες κάνει κριτική στη σημερινή Γερμανία από άλλη σκοπιά, χωρίς να διαφωνεί στην ουσία με την πολιτική της Μέρκελ [21]. Βέβαια ακόμη και η Γερμανία δέχεται κριτική σήμερα από παράγοντες της ευρωζώνης, ότι δεν πρέπει να επαναπαύεται  στις δάφνες της [22]. Συμπέρασμα, η υπόθεση ευρωομόλογο και αμοιβαιοποίηση, θα προχωρήσει μόνο εάν όλες οι χώρες προχωρήσουν στις αναγκαίες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που θα βοηθήσουν στην σύγκλιση των οικονομιών της ευρωζώνης και όχι στην απόκλιση τους, γιατί το να αλλάξει μόνο την επίμονη πολιτική της η Γερμανία δεν αρκεί.
Μια θεωρία που συζητείται τελευταία στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στα διάφορα Think Thank, είναι η διάσπαση της ΕΕ σε δύο ενότητες χωρών, δηλαδή μια ευρωζώνη με δύο ταχύτητες, ως μια λύση απέναντι στην διάλυσή της. Η μία ενότητα θα περιλαμβάνει τις πιο αναπτυγμένες χώρες της ΕΕ, τις χώρες του Βορρά δηλαδή και η δεύτερη ενότητα τις χώρες του Νότου, δηλαδή τις χώρες που υπολείπονται σε βασικούς δημοσιονομικούς και οικονομικούς δείκτες. Αυτές οι θεωρίες ενισχύθηκαν με αφορμή την τελευταία χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 και πήραν νέα διάσταση με αφορμή ένα άρθρο του Γερμανού Υπουργού Οικονομικών Σόϊμπλε στους Financial Times [23]. Διαβάζοντας όμως προσεκτικά το άρθρο κατανοεί ο καθένας ότι σ’αυτό που επιμένει ο Σόϊμπλε είναι η εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, μιλώντας για τον πυρήνα, δηλαδή την ομάδα των χωρών που θα τραβάνε μπροστά και θα παρασέρνουν και τις υπόλοιπες χώρες στην κατεύθυνση της ενοποίησης, υπονοώντας τις χώρες της ευρωζώνης. Μάλιστα προτείνει και συγκεκριμένα μέτρα για το πως θα εμβαθύνει περισσότερο η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, όπως για παράδειγμα το κοινοβούλιο της Ευρωζώνης για μεγαλύτερη νομιμοποίηση των αποφάσεων της ευρωζώνης και την καθιέρωση ευρωπαίου επίτροπου για την παρακολούθηση των εθνικών προϋπολογισμών των Κρατών της ευρωζώνης. Ιδιαίτερη σημασία έχει η παρότρυνσή του προς την Βρετανία να καταθέσει προτάσεις στα μεγάλα θέματα προκλήσεις της ΕΕ, όπως για το πώς θα προχωρήσουν οι χώρες μέλη της στις μεταρρυθμίσεις που σχετίζονται με την εξασφάλιση υγιών δημοσιονομικών, την περαιτέρω ρύθμιση των χρηματαγορών, τη μεταρρύθμιση στην αγορά εργασίας, την εμβάθυνση της εσωτερικής αγοράς, την ολοκλήρωση των διατλαντικών συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου, τον περιορισμό του επιβλαβούς φορολογικού ανταγωνισμού, την οικοδόμηση μιας ενεργειακής ένωσης και τη δημιουργία μιας ψηφιακής ένωσης στην ΕΕ. Θέματα κλειδιά για το επόμενο βήμα της κοινής ευρωπαϊκής πορείας. Δυστυχώς πολλά μέσα ενημέρωσης προέβαλλαν το άρθρο αυτό του κου Σόϊμπλε ως ένα σήμα για την διάσπαση της ευρωζώνης. Κάτι τέτοιο όμως δεν προκύπτει ούτε από το άρθρο αυτό, ούτε και από άλλες δηλώσεις του. Σε κάποια κέντρα, ιδιαίτερα σε κάποια στην άλλη όχθη του ατλαντικού, είναι φανερό ότι δεν είναι ευχάριστη η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και σε κάθε ευκαιρία αυτά τα κέντρα θα βάζουν τρικλοποδιές στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Ας το έχουν αυτό υπόψη τους οι πρωταγωνιστές της ευρωπαϊκής ενοποίησης, ώστε μέσα από αμοιβαίες υποχωρήσεις και προωθητικές συνθέσεις, να προετοιμάσουν το επόμενο βήμα της οικονομικής και πολιτικής ενοποίησης, για μια Ευρώπη της Δημοκρατίας και της αλληλεγγύης.
Για όλα τα παραπάνω, μια μεμονωμένη διευθέτηση του χρέους της Ελλάδας μέσω “κουρέματος”, δεν αποτελεί καθόλου ρεαλιστική προοπτική σήμερα, γιατί κυρίως δεν υπάρχει το οικονομικό και το πολιτικό πλαίσιο κάποιας μορφής αμοιβαιοποίησης του χρέους, όσο “σκληροί” και αν αποδειχτούν οι διαπραγματευτές εκ μέρους της Ελλάδας. Επίσης σε κάθε περίπτωση σήμερα δεν υπάρχουν οι πολιτικές και οικονομικές προϋποθέσεις μιας συνολικής διευθέτησης του δημόσιου χρέους των χωρών της ΕΕ. Γι αυτό έχει όφελος σήμερα η Ελλάδα, να διευθετήσει το χρέος της με όρους εξυπηρέτησης και να προχωρήσει θαρραλέα και δυναμικά στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις που θα την προετοιμάσει για το αύριο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, γιατί στα πλαίσια αυτά θα δοθεί η οριστική λύση και στο δημόσιο χρέος της.

8. Το χρέος της Ελλάδας και οι αγορές

Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας, τον οποίο κάποιες πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα, είτε τον υποτιμούν είτε εθελοτυφλούν, είναι οι ίδιες οι αγορές. Σήμερα σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης κάθε εξέλιξη σε μια χώρα είναι ευαίσθητη στις αρχικές συνθήκες μιας απλής διατάραξης των οικονομικών δεδομένων στη πιο απομακρυσμένη γωνιά του Κόσμου. Η αβεβαιότητα των αντιδράσεων των αγορών και κυρίως των επιπτώσεων τους, είναι πολύ δύσκολο έως αδύνατο να τιθασευτεί και από το καλύτερο σύστημα προβλέψεων. Το χάος είναι διασπαρμένο σε όλα τα μεγάλα και μικρά οικονομικά μεγέθη που περιέχονται σε ένα οποιοδήποτε σύστημα προβλέψεων. Είναι χαρακτηριστική η εμπειρία του Οκτωβρίου 2014, όταν η χώρα έζησε μέρες του 2010. Εκεί που έχει καταλαγιάσει ο κουρνιαχτός και φαινόταν ότι είχε εμπεδωθεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης προς την Ελλάδα από τις διεθνείς αγορές, ένας διαγκωνισμός Κυβέρνησης και αξιωματικής αντιπολίτευσης για το ποιος “σκίζει” πρώτος και καλύτερος τα μνημόνια, δημιουργεί μια τεράστια αναστάτωση στην αγορά με κατακρήμνιση του ελληνικού χρηματιστηρίου και άνοδο των επιτοκίων των ελληνικών ομολόγων [24].
Παρότι τα διεθνή επενδυτικά κεφάλαια και οι διάφοροι “κερδοσκόποι”, δεν θα χάσουν σημαντικά κεφάλαια από ένα ενδεχόμενο διαγραφής του χρέους της Ελλάδας, αφού αυτό αφορά τα επίσημα δάνεια που έχει πάρει η χώρα από τους εταίρους της και το ΔΝΤ, μια τέτοια εξέλιξη και μόνο ως μικρή πιθανότητα θα ανατρέψει την καλή σχετικά εικόνα που οικοδόμησε η χώρα στις διεθνείς αγορές με πολλές θυσίες των ελλήνων πολιτών. Ο κοινούς νους μπορεί να καταλάβει τι θα σημάνει για τη χώρα εάν αρχίσουν πάλι να συζητούν οι διεθνείς αγορές για αθέτηση των δεσμεύσεων της χώρας από το πολιτικό σύστημα. Αλλά και να δεχτούμε ως υπόθεση εργασίας, ότι οι εταίροι της Ελλάδας δέχονται μια διαγραφή της τάξης του 50%, το ερώτημα που τίθεται είναι, πως θα μπορέσει να εξυπηρετήσει η χώρα το υπόλοιπο χρέος. Και αυτό τη στιγμή που δεν έχει αντιμετωπίσει τις αιτίες που δημιουργούν το χρέος, όπως τα μεγάλα διαρθρωτικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας και του Κρατικού μηχανισμού. Νομοτελειακά μετά από κάποιο διάστημα θα ζητήσει νέα συμφωνία βοήθειας ή θα ανανεώσει με δική μας καθαρά ευθύνη το σενάριο Greekexit. Όσες θυσίες έγιναν τα τέσσερα προηγούμενα χρόνια από τους πολίτες της χώρας τινάζονται στον αέρα. Έτσι λοιπόν μια διαγραφή μέρους του χρέους, παρότι ακούγεται ελκυστική στα αυτιά πολλών ανθρώπων στην Ελλάδα, μάλλον δεν είναι προς όφελος της σήμερα.

9. Μια ρεαλιστική πρόταση διευθέτησης του χρέους της Ελλάδας σε συμφωνία με τους δανειστές και τους εταίρους της.

Υπάρχει λύση για το χρέος της Ελλάδας σήμερα, με όρους βιωσιμότητας και εξυπηρέτησης του, αλλά και που μπορεί να υλοποιηθεί με ρεαλιστικές και εφαρμόσιμες πολιτικές σε συνεργασία και με συμφωνία των εταίρων και δανειστών της Ελλάδας. Το πρόβλημα του χρέους της χώρας, όπως και των υπολοίπων χωρών της ΕΕ, μπορεί να διευθετηθεί και να αντιμετωπισθεί ριζικά μακροπρόθεσμα, μόνο μέσα από τις διαδικασίες ολοκλήρωσης της ΕΕ και αμοιβαιοποίησης του στο μέλλον. Αυτό σημαίνει όμως ότι η ΕΕ εξελίσσεται στο άμεσο μέλλον σε μια ομοσπονδία, όπου σημαντικές εθνικές αρμοδιότητες εκχωρούνται σε δημοκρατικά εκλεγμένα όργανα της ΕΕ. Δηλαδή μιλάμε για μια νέα συνθήκη, όπου τα Κράτη μέλη δεν θα υφίστανται ως εθνικές οντότητες όπως τις γνωρίζουμε σήμερα, αλλά θα αποτελούν ομόσπονδα Κράτη μιας μεγάλης ομοσπονδιακής Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το ερώτημα που τίθεται βέβαια είναι εάν θέλουν οι λαοί της Ευρώπης μια τέτοια εξέλιξη και εάν είναι ώριμα τα πράγματα για μια τέτοια προοπτική. Η απάντηση βέβαια θα δοθεί στο μέλλον. Σύμφωνα με την προσέγγιση που υποστηρίζουμε στην εργασία αυτή, όλες οι χώρες και όχι μόνο η Ελλάδα θα έχουν όφελος από μια τέτοια προοπτική. Σήμερα τα προβλήματα των χωρών αποκτούν έναν διεθνικό ή και παγκόσμιο θα λέγαμε χαρακτήρα και μόνο μέσα από τέτοιες υπερεθνικές ενώσεις μπορούν να αντιμετωπισθούν. Σήμερα πολλές χώρες όπως η Ελλάδα, είναι πολύ μικρές χώρες στα πλαίσια της Ευρώπης για να σταθούν μόνες τους με αξιώσεις με βάση τα παγκόσμια δεδομένα. Όπως και η Γερμανία είναι μια μικρή σχετικά χώρα στα πλαίσια του παγκόσμιου καταμερισμού εργασίας και του παγκόσμιου ανταγωνισμού. Άρα όλες οι ευρωπαϊκές χώρες χρειάζονται την οικονομική και πολιτική ολοκλήρωση της Ευρώπης.
Πολλές φορές ορισμένα κέντρα που πολεμούν την δημοκρατική ολοκλήρωση της Ευρώπης, δημιουργούν συγχύσεις στους πολίτες των ευρωπαϊκών Κρατών, ισχυριζόμενα ότι μέσα από αυτή την ενοποίηση εκτός από μέρος της εθνικής κυριαρχίας, θα χαθούν οι παραδόσεις και οι εθνικοί πολιτισμοί του κάθε λαού και έθνους. Οι ισχυρισμοί όμως αυτοί δεν έχουν καμιά βάση και μπορούν εύκολα να ανατραπούν, όταν έχουμε έμπρακτα θεσμικά βήματα της σημερινής ΕΕ, για κατοχύρωση και διαφύλαξη της εθνικής ταυτότητας και των πολιτισμών, ακόμη και των πιο μικρών εθνικών μειονοτήτων της Ευρώπης. Αυτό όμως πρέπει να το πιστέψουν όλοι, έστω η μεγάλη πλειοψηφία των ευρωπαϊκών κοινωνιών, γιατί το Βρετανικό σύνδρομο της “εθνικής επανάκαμψης”, ισχυροποιείται στην Ευρώπη, ιδιαίτερα μετά την άνοδο των ευρωσκεπτικιστών και των εθνικιστών στις πρόσφατες ευρωεκλογές.
Αλλά αυτός ο δρόμος για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση δεν ανοίγεται αυτόματα. Χρειάζεται να καλύψει το μεγάλο χάσμα που χωρίζει τις χώρες όπως η Ελλάδα, από τις δημοκρατικές αναπτυγμένες χώρες της ΕΕ, κυρίως με γενναίες μεταρρυθμίσεις και διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία και στη δημόσια διοίκηση. Έτσι μέσα από τέτοιες διαδικασίες δημοκρατικής ενοποίησης και ολοκλήρωσης θα αντιμετωπισθούν στο μέλλον τα χρέη των ευρωπαϊκών χωρών. Η μαγική λέξη είναι αμοιβαιοποίηση. Δηλαδή το χρέος της κάθε χώρας στο μέλλον μιας ομοσπονδιακής Ευρωπαϊκής Ενώσεως, θα συγχωνευθεί και μέσα από την αλγεβρική τους αμοιβαιοποίηση, θα αλληλοαναιρεθεί στο εσωτερικό της νέας ομοσπονδίας και θα παραμείνει μόνο το χρέος της Ευρωπαϊκής Ένωσης πλέον προς τρίτους.
Μήπως είναι μια ουτοπία μια τέτοια προοπτική ; Ενδεχομένως. Όμως και τις παραμονές του Β’ παγκοσμίου πολέμου που ξεκίνησε από την Ευρώπη όπως και ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, εάν κάποιος μιλούσε για την ΕΟΚ –μια οικονομική κοινότητα που έγινε πραγματικότητα λίγα χρόνια μετά τον πόλεμο από τους βασικούς αντιπάλους του πολέμου- θα ακούγονταν τουλάχιστον ως τρελός.
Το πρόβλημα όμως σήμερα και στις αυριανές διαπραγματεύσεις της Ελλάδας με τους εταίρους και δανειστές της παραμένει. Τι είναι εφικτό σήμερα να γίνει για την διευθέτηση του χρέους της Ελλάδας ώστε να είναι εξυπηρετήσιμο για τα επόμενα χρόνια; Η απάντηση είναι ότι υπάρχει ρεαλιστική λύση που μπορούν να την αποδεχτούν και τα δύο μέρη και να είναι και αμοιβαία επωφελής. Στα πλαίσια αυτής της λύσης προτείνεται η μετάθεση του τμήματος των δανείων που διατέθηκαν για την ανακεφαλαιοποίηση των Τραπεζών της χώρας, από το χρέος της χώρας στον EMS, σε συνδυασμό με την επιμήκυνση των λήξεων των ομολόγων και την μείωση του μεσοσταθμικού επιτοκίου, αναλυτικά στοιχεία της οποίας θα παρουσιασθούν στην συνέχεια. Η διευθέτηση αυτή θα μειώσει σημαντικά το βάρος εξυπηρέτησης του χρέους ετησίως, ώστε στα πλεονάσματα που θα έχει η Ελλάδα τα επόμενα χρόνια, ένα σημαντικό τμήμα τους να διοχετεύεται κυρίως για την αναπτυξιακή και παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας και ένα μικρότερο για την εξυπηρέτησή του χρέους. Μιλάμε δηλαδή για μια συμφωνία εξυπηρέτησης και αποπληρωμής του χρέους που θα συνδέεται με την αναπτυξιακή διαδικασία της χώρας και τους ρυθμούς αύξησης του ΑΕΠ της.



10. Περιγραφή του προβλήματος του χρέους της Ελλάδας

            Αν παρακολουθήσουμε την πορεία του δημόσιου χρέους θα διαπιστώσουμε ότι είχε μια ανοδική τάση, τουλάχιστον μέχρι το 2004, σχετικά ανάλογη με την αύξηση του ΑΕΠ της χώρας (Διάγραμμα 2). Στην πορεία αποκλίνουν με την μεγαλύτερη απόκλιση να την διαμορφώνουν στα χρόνια της κρίσης (2009-2014) όπου το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 26% περίπου.



Διάγραμμα 2 : Εξέλιξη Δημόσιου Χρέους και ΑΕΠ σε δις.ευρώ 1970-2014

Τα βασικά στοιχεία της ελληνικής οικονομίας παρατίθενται στο πίνακα 3 και στα διαγράμματα 2,3,4,5,
Ελληνική Οικονομία στα Χρόνια της Κρίσης
2009
2010
2011
2012
2013
2014*
2015*








1. Βασικά Μεγέθη







Ονομαστικό ΑΕΠ (σε δισ.ευρώ)
231,10
222,20
208,50
193,75
182,10
182,46
182,46
Ποσοστό Μεταβολής πραγματικού ΑΕΠ
-3,10%
-4,90%
-7,10%
-7,00%
-3,90%
0,20%
3,30%
Εναρμονισμένος ΔΤΚ
1,30%
4,70%
3,10%
1,00%
-0,90%
-0,80%
0,30%
Ποσοστό Ανεργίας
9,50%
12,60%
17,70%
24,30%
27,30%
25,80%
23,80%








2. Δημόσια Οικονομικά







Χρέος Γενικής Κυβέρνησης (σε δισ.ευρώ)
299,70
329,50
355,14
303,93
318,70
317,61
313,51
Χρέος Γενικής Κυβέρνησης (% επί του ΑΕΠ)
129,68%
148%
170%
157%
175%
174%
172%
Έλλειμμα Γενικής Κυβέρνησης (% επί του ΑΕΠ)
-15,60%
-11,00%
-9,60%
-6,40%
-3,20%
-2,70%
-1,90%
Πρωτογενές Έλλειμμα/Πλεόνασμα
-10,60%
-5,10%
-2,40%
-1,30%
0,80%
1,50%
2,90%

Πίνακας 4 : Στοιχεία της Ελληνικής Οικονομίας στα χρόνια της κρίσης 2009-2014 (*Πρόβλεψη) (Υπουργείο Οικονομικών)
Διάγραμμα 3 : Εξέλιξη %ΑΕΠ, %ΔΤΚ, % ανεργία στα χρόνια της κρίσης 2009-2014, (*Πρόβλεψη, Υπουργείο Οικονομικών)

Διάγραμμα 4 : Εξέλιξη ΑΕΠ, ΧΡΕΟΥΣ (δις.ευρώ) στα χρόνια της κρίσης 2009-2014 (*Πρόβλεψη, Υπουργείο Οικονομικών)





Διάγραμμα 5 : Εξέλιξη ΧΡΕΟΥΣ ως % του ΑΕΠ στα χρόνια της κρίσης 2009-2014 (*Πρόβλεψη, Υπουργείο Οικονομικών)


Διάγραμμα 6 : Εξέλιξη δημοσιονομικού ελλείμματος ως % του ΑΕΠ στα χρόνια της κρίσης 2009-2014 (*Πρόβλεψη, Υπουργείο Οικονομικών)



Διάγραμμα 7 : Λήξεις Δημόσιου Χρέους (Στοιχεία Οργανισμού Διαχείρισης Δημόσιου Χρέους, ΟΔΔΗΧ,2014, Πίνακας τιμών στο παράρτημα)


Το πρόβλημα της χώρας όσον αφορά το χρέος είναι η βιωσιμότητά του. Πιο ακριβές είναι αν μιλήσουμε ότι το πρόβλημα του χρέους είναι η δυνατότητα της Ελλάδας να μπορεί να εξυπηρετεί το χρέος άμεσα αλλά και μακροπρόθεσμα. Το πρόβλημα αυτό δεν μπορεί να απαντηθεί ανεξάρτητα από την πορεία των υπολοίπων μεγεθών της οικονομίας. Κυρίως το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ της χώρας θα μικραίνει, όταν ο  αριθμητής του κλάσματος (ΧΡΕΟΣ) τουλάχιστον δεν θα μεγαλώνει (δηλαδή δεν θα παράγονται νέα ελλείμματα) και ο παρανομαστής (ΑΕΠ) θα μεγαλώνει από χρόνο σε χρόνο. Αλλά για να γίνει αυτό, θα πρέπει η Ελλάδα να εξυπηρετεί το χρέος, δηλαδή να μπορεί να πληρώνει τους τόκους κάθε χρόνο και να περάσει σε θετικούς, όσο γίνεται μεγαλύτερους ρυθμούς ανάπτυξης του ΑΕΠ. Μάλιστα για να μπορεί να εξυπηρετεί το χρέος η χώρα, θα πρέπει το πρωτογενές πλεόνασμα (η διαφορά δηλαδή Έσοδα – Έξοδα), να είναι τουλάχιστον ίση με τις υποχρεώσεις της χώρας για πληρωμή των τόκων. Και εφόσον ο ρυθμός ανάπτυξης το επιτρέψει στην συνέχεια, ξεπεράσει δηλαδή το όριο της εξυπηρέτησης του χρέους, να μπορεί να εξοφλεί και μέρος των χρεολυσίων.
Όμως για να μπορέσει η χώρα να περάσει σε μεγάλους ρυθμούς ανάπτυξης θα πρέπει να προσελκύσει το ενδιαφέρον των διεθνών αλλά και εγχώριων ιδιωτικών επενδυτικών κεφαλαίων, ανακτώντας την εμπιστοσύνη των αγορών. Και αυτό προϋποθέτει ασφαλώς πολιτική σταθερότητα, αλλά και άμεση διευθέτηση του χρέους σε συμφωνία με τους δανειστές της χώρας. Η δυνατότητα εξόδου της χώρας στις αγορές για νέο δανεισμό πρέπει να γίνει με πλήρη ασφάλεια και δυνατότητας εφεδρικής πιστωτικής γραμμής από τον ESM για την κάλυψη των οποιονδήποτε δημοσιονομικών κενών που ενδεχομένως παρουσιασθούν στο άμεσο και απώτερο μέλλον σε συνθήκες αβεβαιότητας, ώστε να αποκτήσει την απαιτούμενη αξιοπιστία και φερεγγυότητα.  Εάν γίνουν όλα αυτά τότε θα μπορέσει η χώρα να εξασφαλίσει χαμηλά επιτόκια από τις διεθνείς αγορές.
Επειδή στη διεθνή βιβλιογραφία δεν υπάρχει κάποιος κοινά αποδεκτός ορισμός της βιωσιμότητας του χρέους, που να συνδέεται απόλυτα με το ύψος της ονομαστικής αξίας του, θα μελετήσουμε τρία σενάρια για την εξέλιξη της δυναμικής του ελληνικού χρέους έως το 2030. Το πρόβλημα λοιπόν που έχουμε είναι να αναζητηθεί το κατάλληλο μίγμα πολιτικών διευθέτησης του χρέους, ώστε να γίνει εξυπηρετήσιμο μεν, αλλά και η διευθέτηση αυτή να  είναι αποδεκτή και από τους δανειστές της Ελλάδας.
Για να διατυπώσουμε αυτό το μίγμα των αναγκαίων πολιτικών θα μελετήσουμε την εξέλιξη του χρέους στη βάση τριών σεναρίων. α) Του προβλεπόμενου με βάση τις προβλέψεις της εξέλιξης των διαφόρων μεγεθών της οικονομίας της χώρας σύμφωνα με το ΔΝΤ. β) Ενός αισιόδοξου σεναρίου στην επίτευξη καλύτερων στόχων όσον αφορά τους ρυθμούς ανάπτυξης της χώρας στο διάστημα που μελετάμε (+1% του προβλεπόμενου από το ΔΝΤ) και το πρωτογενές πλεόνασμα της χώρας (+1% του προβλεπόμενου από το ΔΝΤ). γ) Ενός ρεαλιστικού δικού μας σεναρίου.

11. Μαθηματική περιγραφή της δυναμικής εξέλιξης του χρέους της χώρας 

Για να διαμορφώσουμε ένα μαθηματικό μοντέλο μελέτης της δυναμικής εξέλιξης του χρέους της Ελλάδας, με βάση τα τρία σενάρια, ορίζουμε τις παρακάτω μεταβλητές  :

Dt η ονομαστική αξία του χρέους στο τέλος του χρόνου t
Dt-1 η ονομαστική αξία του χρέους στο τέλος του χρόνου t-1
Υt η ονομαστική αξία του ΑΕΠ της χώρας στο τέλος του χρόνου t
Υt-1 η ονομαστική αξία του ΑΕΠ της χώρας στο τέλος του χρόνου t-1
r  το μεσοσταθμικό επιτόκιο των δανείων της χώρας
PBt η ονομαστική αξία του πρωτογενούς ισοζυγίου της χώρας στο τέλος του χρόνου t (πρωτογενές έλλειμμα / πλεόνασμα)
dt το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ στο τέλος του έτους t
dt-1 το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ στο τέλος του έτους t-1
pbt πρωτογενές ισοζύγιο της χώρας ως ποσοστό του ΑΕΠ (πρωτογενές έλλειμμα / πλεόνασμα)
γt ο ρυθμός ανάπτυξης της χώρας στο τέλος του έτους t
πt ο πληθωρισμός της χώρας στο τέλος του έτους t

Ισχύουν οι εξισώσεις  :
Dt = (1+r)Dt-1 + PBt                                             [1]
Yt = (1+γ)(1+π)Υt-1                                              [2]  

Διαιρούμε και τα δύο μέλη της [1] με το Yt και μετά από κάποιες πράξεις έχουμε την γνωστή εξίσωση δυναμικής του χρέους :
                                 [3]



12. Εφαρμογή των σεναρίων εξέλιξης του χρέους. Αποτελέσματα της εξέλιξης της δυναμικής του χρέους της Ελλάδας.

Στην συνέχεια στον Πίνακα 5 περιγράφονται οι τιμές των μεταβλητών όπως διαμορφώνονται το έτος 2014, σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΔΝΤ.


Δεδομένα
Τιμή



dt-1
Δημόσιο Χρέος ως % του ΑΕΠ το έτος t-1 (έτος βάσης 2013)
157%
γt
Ρυθμός μεταβολής ΑΕΠ (%) το έτος t
0,002
rt
Μεσοσταθμικό επιτόκιο δανεισμού (%) το έτος t
0,040
Π
Ρυθμός Εξέλιξης του πληθωρισμού (%)
0,008
pbt
Πρωτογενές Πλεόνασμα/Έλλειμμα το έτος t
0,015



dt
Δημόσιο Χρέος ως % του ΑΕΠ το έτος t (t=2014)
174%

Πίνακας 5 : Δεδομένα για το έτος  βάσης 2013 και πρόβλεψη για το 2014

12.1 Προβλεπόμενο Σενάριο με βάση τις προβλέψεις του ΔΝΤ

Στους πίνακες 6,7 που ακολουθούν καταγράφονται οι τιμές των διαφόρων μεγεθών όπως προβλέπονται από το ΔΝΤ και οι τιμές που διαμορφώνονται για το χρέος της χώρας σύμφωνα με την εξίσωση [3].


2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020








dt-1
174%
178%
175%
172%
169%
165%
161%
γt
0,002
0,033
0,030
0,030
0,030
0,030
0,030
rt
0,040
0,040
0,040
0,040
0,040
0,040
0,040
Π
0,008
0,003
0,011
0,012
0,012
0,017
0,017
pbt
0,015
0,029
0,030
0,030
0,030
0,030
0,030








dt
178%
175%
172%
169%
165%
161%
157%

Πίνακας 6 : Δεδομένα για τα έτη 2014-2020 και εξέλιξη της δυναμικής του χρέους στο Σενάριο 1


Έτος
2021
2022
2023
2024
2025
2026
2027
2028
2029
2030
dt
153%
149%
145%
141%
137%
133%
129%
125%
121%
117%

Πίνακας 7 : Εξέλιξη της δυναμικής του χρέους στο Σενάριο 1 για τα έτη 2021-2030. (Για τα έτη αυτά υποθέτουμε ότι έχουμε τα ίδια δεδομένα με το έτος 2020)

12.2 Αισιόδοξο Σενάριο με επιδόσεις σχετικά καλύτερες από τις προβλέψεις του ΔΝΤ

Στο αισιόδοξο σενάριο έχουμε υποθέσει 1 μονάδα επιπλέον ανάπτυξη του ΑΕΠ της χώρας και 1 μονάδα επιπλέον πρωτογενή πλεονάσματα. Στους επόμενους πίνακες 8, 9 βλέπουμε τα οικονομικά μεγέθη όπως εξελίσσονται διαχρονικά. Με βάση αυτές τις υποθέσεις βλέπουμε πως διαμορφώνεται το χρέος της χώρας ως ποσοστό του ΑΕΠ.


2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020








dt-1
174%
178%
173%
167%
161%
155%
148%
γt
0,002
0,043
0,040
0,040
0,040
0,040
0,040
rt
0,040
0,040
0,040
0,040
0,040
0,040
0,040
Π
0,008
0,003
0,011
0,012
0,012
0,017
0,017
pbt
0,015
0,039
0,040
0,040
0,040
0,040
0,040








dt
178%
173%
167%
161%
155%
148%
142%

Πίνακας 8 : Δεδομένα για τα έτη 2014-2020 και εξέλιξη της δυναμικής του χρέους στο Σενάριο 2

Έτος
2021
2022
2023
2024
2025
2026
2027
2028
2029
2030
dt
135%
129%
123%
117%
111%
105%
99%
94%
88%
83%

Πίνακας 9 : Εξέλιξη της δυναμικής του χρέους στο Σενάριο 2 για τα έτη 2021-2030. (Για τα έτη αυτά υποθέτουμε ότι έχουμε τα ίδια δεδομένα με το έτος 2020)

12.3 Σενάριο με ρύθμιση και διευθέτηση του χρέους σε συμφωνία με τους εταίρους

Στο 3ο σενάριο υποθέτουμε μια ρεαλιστική συμφωνία με τους εταίρους η οποία προβλέπει την μεταφορά του μέρους των δανείων που αφορούσε την ανακεφαλαιοποίηση των Τραπεζών στον EMS, μια μείωση του μεσοσταθμικού επιτοκίου κατά μία μονάδα και μια επιμήκυνση της λήξης των δανείων. Στους πίνακες 10,11 βλέπουμε την εξέλιξη των οικονομικών μεγεθών και του Χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ.


2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020








dt-1
174%
162%
158%
153%
148%
144%
138%
γt
0,002
0,033
0,030
0,030
0,030
0,030
0,030
rt
0,040
0,030
0,030
0,030
0,030
0,030
0,030
π
0,008
0,003
0,011
0,012
0,012
0,017
0,017
pbt
0,015
0,029
0,030
0,030
0,030
0,030
0,030








dt
162%
158%
153%
148%
144%
138%
133%

Πίνακας 10 : Δεδομένα για τα έτη 2014-2020 και εξέλιξη της δυναμικής του χρέους

Έτος
2021
2022
2023
2024
2025
2026
2027
2028
2029
2030
dt
128%
123%
118%
113%
108%
103%
98%
94%
89%
85%

Πίνακας 11 : Εξέλιξη της δυναμικής του χρέους στο Σενάριο 3 για τα έτη 2021-2030. (Για τα έτη αυτά υποθέτουμε ότι έχουμε τα ίδια δεδομένα με το έτος 2020)

Στο διάγραμμα 8 που ακολουθεί, παρατηρούμε γραφικά την εξέλιξη του χρέους της χώρας με εφαρμογή και των τριών σεναρίων. Παρατηρούμε ότι το 2030 φτάνουμε σχεδόν στο ίδιο αποτέλεσμα είτε με το αισιόδοξο σενάριο είτε με το ρεαλιστικό 3ο σενάριο που αποτελεί και την προτεινόμενη λύση για την διευθέτηση του χρέους σε συμφωνία με τους εταίρους και δανειστές της Ελλάδας.


Διάγραμμα 8 : Εξέλιξη της δυναμικής του Χρέους της Ελλάδας με βάση τα τρία σενάρια

13. Συμπεράσματα

Το χρέος της Ελλάδας με βάση την ανάλυση που προηγήθηκε μπορεί να γίνει βιώσιμο με την έννοια της εξυπηρέτησής του μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, είτε επιτυγχάνοντας υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης πάνω από το 4% και με πρωτογενή πλεονάσματα της τάξεως του 4% του ΑΕΠ, είτε να επιτύχει μια συμφωνία με τους δανειστές της χώρας άμεσα που θα περιλαμβάνει :
  • Την μεταφορά του τμήματος του χρέους που αξιοποιήθηκε για την ανακεφαλαιοποίηση του Τραπεζικού Συστήματος, στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM), που σήμερα είναι η συμμετοχή του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας στις Τράπεζες.
  • Την περαιτέρω μείωση του μεσοσταθμικού επιτοκίου τουλάχιστον κατά μία μονάδα για τα δάνεια προς τα Κράτη και τον ESM
  • Πάγωμα της πληρωμής των τόκων μέχρι το 2020 στα δάνεια προς τις χώρες της Ευρωζώνης και προς τον ESM (ύψους περίπου 30 δις. ευρώ) και μόχλευση τους με κεφάλαια της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, ώστε να σχεδιασθεί και να υλοποιηθεί ένα μεγάλο δεκαετές πρόγραμμα δημοσίων και ιδιωτικών επενδύσεων στη χώρα που θα προσδώσει μια γιγαντιαία ώθηση  στην αναπτυξιακή διαδικασία και στην παραγωγική ανασυγκρότηση στη χώρα και ένας αποτελεσματικός τρόπος γρήγορης και αποτελεσματικής αντιμετώπισης της ανεργίας.
  • Τα έσοδα από τις αποκρατικοποιήσεις να αποτελούν εφεδρικά κεφάλαια για την πληρωμή τυχόν χρηματοδοτικών κενών που ενδεχομένως να δημιουργηθούν στο μέλλον.
  • Δημιουργία εφεδρικής πιστωτικής γραμμής από τον ESM για έκτακτες ανάγκες της χώρας ή δυσκολίας δανεισμού από τις αγορές.
  • Δέσμευση της χώρας μέσα από μια εθνική συνεννόηση των βασικών πολιτικών δυνάμεων συμπολίτευσης και αντιπολίτευσης με τις αναγκαίες αλλαγές και μεταρρυθμίσεις, για μια βιώσιμη και αποτελεσματική συμφωνία με τους εταίρους και δανειστές.



Παράρτημα

1.Πίνακας [Π1] με τις λήξεις του Χρέους

Λήξεις Χρέους
Στοιχεία 30/06/2014
Έτος
Ποσό (εκ.ευρώ)
%



2014
27.937,00
8,67%
2015
16.162,00
5,01%
2016
7.200,00
2,23%
2017
7.500,00
2,33%
2018
4.514,00
1,40%
2019
11.700,00
3,63%
2020
5.000,00
1,55%
2021
5.012,00
1,55%
2022
6.800,00
2,11%
2023
9.000,00
2,79%
2024
8.900,00
2,76%
2025
7.312,00
2,27%
2026
8.000,00
2,48%
2027
8.000,00
2,48%
2028
7.700,00
2,39%
2029
6.900,00
2,14%
2030
6.913,00
2,14%
2031
6.700,00
2,08%
2032
9.500,00
2,95%
2033
6.800,00
2,11%
2034
9.500,00
2,95%
2035
9.300,00
2,88%
2036
9.300,00
2,88%
2037
14.400,00
4,47%
2038
13.600,00
4,22%
2039
18.200,00
5,65%
2040
10.000,00
3,10%
2041
7.300,00
2,26%
2042
7.700,00
2,39%
2043
10.100,00
3,13%
2044
6.200,00
1,92%
2045
8.100,00
2,51%
2046
4.800,00
1,49%
2047
5.900,00
1,83%
2048
2.500,00
0,78%
2049
0,00
0,00%
2050
500,00
0,16%
2051
0,00
0,00%
2052
0,00
0,00%
2053
0,00
0,00%
2054
6.300,00
1,95%
2055
0,00
0,00%
2056
0,00
0,00%
2057
1.148,00
0,36%




322.398,00
100,00%

2. Πίνακας [Π2] με τις βασικές κατηγορίες του Χρέους
Δομή Χρέους – Κατηγορίες, Στοιχεία 30/06/2014

Τίτλοι
Ποσά
% Κατηγορία
% Γενικό





1
Ομόλογα εκδοθέντα στην Αγορά εσωτερικού
65.219,99
78,45%

2
Ομόλογα εκδοθέντα στην Αγορά εξωτερικού
2.806,13
3,38%

3
Τιτλοποιήσεις στο Εξωτερικό
137,13
0,16%

4
Βραχυπρόθεσμοι τίτλοι
14.969,16
18,01%







Σύνολο Ιδιωτικού Υομέα
83.132,41

25,79%






Δάνεια



1
Τράπεζας Ελλάδας
4.265,82
1,78%

2
Λοιπά εσωτερικού
115,50
0,05%

3
Ειδικά και διακρατικά
6.906,39
2,89%

4
Μηχανισμού στήριξης
219.707,28
91,83%

5
Λοιπά εξωτερικού
5.119,88
2,14%

6
Βραχυπρόθεσμα (Repos)
3.151,35
1,32%







Σύνολο Δημόσιου Τομέα
239.266,22

74,21%











Γενικό Σύνολο
322.398,63



*Στοιχεία : Οργανισμός Διαχείρισης Δημόσιου Χρέους
(Ο.Δ.ΔΗ.Χ.)


3. Πίνακας [Π3] Εμπορικό Ισοζύγιο 2000-2013*


2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Ι.A
ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ
-21.927,5
-21.610,9
-22.708,7
-22.643,5
-25.435,8
-27.558,9
-35.286,3
-41.499,2
-44.048,8
-30.767,3
-28.279,6
-27.229,1
-19.619,0
-17.229,4

ΙΣΟΖΥΓΙΟ  καυσίμων
-2.986,7
-2.996,6
-3.505,0
-4.035,8
-4.511,1
-6.629,2
-8.761,3
-9.219,6
-12.154,6
-7.596,5
-8.627,2
-11.126,9
-10.220,0
-7.697,5

ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ χωρίς καύσιμα
-18.940,8
-18.614,3
-19.203,7
-18.607,7
-20.924,7
-20.929,7
-26.525,0
-32.279,6
-31.894,3
-23.170,8
-19.652,4
-16.102,1
-9.399,1
-9.531,9

ΙΣΟΖΥΓΙΟ  πλοίων
0,0
0,0
434,5
136,3
135,6
-723,0
-3.390,5
-5.520,3
-4.705,0
-3.356,9
-3.621,3
-3.261,2
-1.042,6
-1.483,3

ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ χωρίς καύσιμα και πλοία
-18.940,8
-18.614,3
-19.638,2
-18.744,0
-21.060,3
-20.206,7
-23.134,5
-26.759,3
-27.189,3
-19.813,9
-16.031,1
-12.840,9
-8.356,4
-8.048,7
I.A.1
Εξαγωγές  αγαθών
11.098,6
11.545,4
10.433,6
11.113,6
12.653,3
14.200,9
16.154,3
17.445,5
19.812,9
15.318,0
17.081,5
20.230,6
22.020,6
22.534,8

    εκ των οποίων:















    Καύσιμα
2.421,9
1.650,0
1.121,7
1.280,7
1.544,7
2.257,7
2.939,8
3.037,3
4.254,5
3.063,2
4.950,0
6.187,7
7.426,4
7.941,2

    Πλοία (πωλήσεις)
0,0
0,0
531,0
260,5
1.291,4
1.602,2
1.631,8
2.275,4
1.582,0
771,7
798,6
754,7
737,8
443,0

    Λοιπά αγαθά
8.676,8
9.895,4
8.780,9
9.572,4
9.817,2
10.341,0
11.582,7
12.132,8
13.976,5
11.483,1
11.332,9
13.288,2
13.856,5
14.150,7

Εμπορεύματα
10.039,9
10.109,3
9.412,1
10.352,6
11.677,8
12.941,6
14.822,6
16.143,5
16.936,1
13.304,7
15.352,6
18.674,6
20.133,9
20.637,7

Τριγωνικές συναλλαγές
245,5
291,2
279,3
201,8
301,2
505,1
465,8
442,4
313,7
117,7
119,6
55,3
37,4
12,0

Επεξεργασία αγαθών
40,4
85,6
42,8
25,5
18,2
34,4
35,0
40,5
23,3
16,5
9,5
9,6
10,2
10,6

Επισκευές αγαθών
60,4
60,9
88,4
62,6
73,4
85,1
81,1
124,0
159,1
182,4
153,7
128,0
126,9
150,9

Προμήθειες εφοδίων
712,4
998,3
610,9
471,1
582,7
634,7
749,9
695,1
2.380,8
1.696,7
1.446,1
1.363,1
1.712,2
1.723,6
I.A.2
Εισαγωγές  αγαθών
33.026,1
33.156,3
33.142,3
33.757,1
38.089,0
41.759,8
51.440,6
58.944,8
63.861,7
46.085,3
45.361,0
47.459,6
41.639,7
39.764,2

    εκ των οποίων:















    Καύσιμα
5.408,6
4.646,6
4.626,7
5.316,5
6.055,8
8.886,9
11.701,1
12.256,9
16.409,0
10.659,8
13.577,1
17.314,6
17.646,3
15.638,7

    Πλοία (αγορές)
0,0
0,0
96,5
124,2
1.155,8
2.325,2
5.022,3
7.795,7
6.286,9
4.128,6
4.419,9
4.015,9
1.780,4
1.926,2

    Λοιπά αγαθά
27.617,5
28.509,7
28.419,1
28.316,4
30.877,4
30.547,7
34.717,2
38.892,2
41.165,8
31.296,9
27.364,0
26.129,2
22.213,0
22.199,3

Εμπορεύματα
32.032,5
32.362,3
32.618,4
33.286,0
37.434,1
40.738,7
49.921,0
57.602,7
62.130,2
44.934,4
43.930,7
45.197,1
39.354,4
37.519,9

Τριγωνικές συναλλαγές
204,5
254,7
230,3
186,1
292,8
578,8
526,5
342,5
193,6
61,9
123,0
357,8
149,8
95,7

Επεξεργασία αγαθών
24,9
28,1
23,8
30,2
42,3
39,0
44,7
47,0
39,9
33,8
28,4
35,2
15,0
8,6

Επισκευές αγαθών
103,9
71,9
72,1
85,1
84,1
117,7
291,0
218,8
265,5
165,6
125,0
110,7
106,8
172,2

Προμήθειες εφοδίων
660,3
439,3
197,5
169,7
235,8
285,6
657,4
733,8
1.232,6
889,5
1.154,0
1.758,8
2.013,7
1.967,8

*Στοιχεία : Τράπεζα της Ελλάδας (ποσά σε εκατ.ευρώ)
4. Πίνακας [Π4] Εξέλιξη δημόσιου Χρέους και ΑΕΠ 1970-2014*

Δημοσιονομικά:
1970
1980
1990
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
-
-
31,0
37,00
37,80
39,30
40,90
41,70
43,40
41,20
40,60
39,40
38,40
39,00
39.2
40,70
40,70
38,30
40,40
42,20
43,80
44,00
44,60
-
-
45,2
46,20
44,50
45,30
44,70
44,80
47,10
45,70
45,40
45,10
46,00
44,40
45.0
47,20
50,50
54,00
51,40
51,90
50,20
47,20
47,30
Έλλειμμα / Πλεόνασμα
-
-
14,2
9,10
6,70
5,90
3,90
3,10
3,70
4,50
4,80
5,70
7,60
5,50
5.7
6,50
-9,80
-15,60
-11,00
-9,60
-6,40
-3,20
-2,70
Πρωτογενές Έλλειμμα/Πλεόνασμα

















-10,60
-5,10
-2,40
-1,30
0,80
1,50
-
-
-
8,90
7,90
5,40
4,50
2,10
2,90
3,70
3,90
3,40
3,00
3,50
3.3
3,00
4,20
1,30
4,70
3,10
1,00
-0,90
-0,80
8,90
0,70
0,00
2,10
2,40
3,60
3,40
3,40
4,50
4,20
3,40
5,90
4,40
2,30
5.5
3,50
-0,20
-3,10
-4,90
-7,10
-7,00
-3,90
0,20
0,20
1,50
31,1
86,9
97,80
105,2
111,9
118,6
141,0
151,9
159,2
168,0
183,2
195,4
224,2
239,3
263,3
299,7
329,5
355,1
303,9
318,7
317,6
1,10
6,80
43,4
88,7
97,5
107,9
117,3
125,0
135,0
145,1
155,2
170,9
183,6
193,0
208,6
223,20
233,20
231,10
222,20
208,50
193,75
182,10
182,46
Αναλογία χρέους προς ΑΕΠ (%)
18,18
22,06
71,6
97,97
100,3
97,50
95,40
94,88
104,44
104,69
102,58
98,30
99,78
101,24
107,48
107,21
112,91
129,68
148,29
170,33
156,87
175,01
174,07

*Στοιχεία : Υπουργείο Οικονομικών


Παραπομπές :

[1] Buiter, W., and Rahbari E., “The ECB as lender of last resort for sovereigns in the euro area”, http://willembuiter.com/lolr.pdf  
[2] Γιαννίτσης Τ., Η Ελλάδα στην κρίση, Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ
[3] Χαρδούβελης Γ., Η ελληνική και ευρωπαϊκή κρίση και η νέα αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης, Eurobank Research, Τόμος VI, Τεύχος 2, 2ος 2011
[5] Απεχθές Χρέος, Ορισμός, http://www.euretirio.com/2012/02/apexthes-xreos.html
[6] Δραγασάκης, 2014, http://www.dragasakis.gr/omilies.php?id=1006
[7] Έρευνα GPO, Οκτώβριος 2014, http://www.gpo.gr/el/nea/erevnes/item/48-anatropi_7_oktvbrioy_2013.html
[8] Στοιχεία από τον Οργανισμό Διαχείρισης Δημόσιου Χρέους. http://www.pdma.gr/index.php/el/

[9] Το ελληνικό χρέος δεν είναι «απεχθές», Όμιλος “Αριστόβουλος Μάνεσης”,

[10] Levy Economics Institute της Νέας Ιόρκης, http://www.levyinstitute.org/
[11] Συνέντευξη του κ. Δημήτρη Β.Παπαδημητρίου στον “Ελεύθερο Τύπο”, http://www.levyinstitute.org/pubs/MME_9_14_14GR.pdf
[12] Μελέτη Eduardo Borensztein and Ugo Panizza
[13] Λαπαβίτσας Κ.,

[14] Κείμενο συμβολής της αριστερής πλατφόρμας ΣΥΡΙΖΑ

http://www.iskra.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=18151:2014-10-18-12-48-50&catid=56:an-aristera&Itemid=285

[15] Forbes : Το ιστορικό των ελληνικών χρεοκοπιών

http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22770&subid=2&pubid=63413366

[16] Γκάμπριελ : Με παραποίηση στοιχείων πέτυχε την ένταξή της στην ΟΝΕ η Ελλάδα, http://www.kathimerini.gr/751914/article/oikonomia/ellhnikh-oikonomia/gkampriel-me-parapoihsh-stoixeiwn-petyxe-thn-enta3h-ths-h-ellada-sthn-one

[17] Ρουμπινί, http://www.newsbomb.gr/tags/tag/43184/noyriel-roympini

[18] Γκάβιν Χιούιτ σε ανάλυση στο BBC για τον ευρωσκεπτικισμό, http://www.tovima.gr/politics/article/?aid=597681

[19] Μακροοικονομική εποπτεία, A.Zoppe, 2014

http://www.europarl.europa.eu/aboutparliament/el/displayFtu.html?ftuId=FTU_4.2.2.html

[20] Σύγκρουση Γαλλίας, Ιταλίας με ΕΕ και Γερμανία για την οικονομική πολιτική, Καθημερινή 17-10-2014,

http://www.kathimerini.gr/788281/article/oikonomia/die8nhs-oikonomia/h-merkel-epimenei-sto-dogma-litothtas-sthn-eyrwzwnh

[21] Σρέντερ στην LE FIGARO, http://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/srenter-lypamai-gia-ton-laikismo-tis-germanikis-kybernisis-sti-elliniki-krisi

[22] Ντάισελμπλουμ: Η Γερμανία να μην επαναπαύεται,

http://www.kathimerini.com.cy/mobile.php?modid=2&artid=186307

[23] Συνέντευξη Σόϊμπλε στους Financial Times, http://www.newsit.gr/default.php?pname=Article&art_id=330737&catid=13

[24] Μαίνεται η πολιτική κόντρα για τα αίτια της αναταραχής στις αγορές,

http://news.in.gr/greece/article/?aid=1231357181



References

 

Afonso, A. (2005), “Fiscal Sustainability: The Unpleasant Case”, FinanzArchiv, Vol.61,No.1,pp.19-44

Bohn, Henning (2008), “The Sustainability of Fiscal Policy in the United States”, in R.Neck and J.Sturn (eds.), Sustainability of Public Debt, MIT Press,pp.15-49

Blanchard O.,Giavazzi F., Amighini A., (2010), Macroeconomics : A European Perspective, Financial Times

Darvas, Zsolt, Jean Pisani-Feri and Andre Sapir, (2011), “A comprehensive approach to the Euro Area debt crisis”, Bruegel Police Brief No.,2011/2

European Commission, (2010), “The Economic Adjustment Programme for  Greece. Second Review – autumn 2010”, European Economy, Occasional Papers 72.

Gros, Daniel and Thomas Mayer, (2011), “Debt reduction without default?”, CEPS Policy Brief No. 233/2

Kumar, M.S. and Woo, J. (2012), “Public debt and growth”, IMF

Χαρδούβελης, Γ., (2011), “Η ελληνική και ευρωπαϊκή κρίση και η νέα αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης”, Eurobank Research, Τόμος VI, Τεύχος 2, Φεβρουάριος