Όποιος του αρέσει το διάβασμα οι δύο ομιλίες είναι και γραπτές:
1. Ομιλία κ. Χρήστου Αμανατίδη, Συγγραφέα
Μια φορά δυο άνθρωποι περπατώντας μέσα σε ένα δάσος έχασαν το δρόμο τους και χάθηκαν μέσα στην πυκνή βλάστηση. Δεν ήξεραν προς τα που να πάνε όταν από ένα σκοτεινό μονοπάτι ξεπρόβαλε ένας άνθρωπος. Τον ρώτησαν προς τα πού να πάνε για να βγουν από το λαβύρινθο που μπλέξανε και αυτός τους είπε. Δεν ξέρω να σας πω, αλλά αυτό που θα σας συμβουλέψω είναι να μην πάτε από κει που έρχομαι εγώ. Την ιστορία αυτή την άκουσα από την Ελένη Αρβελέρ, παλιά κομμουνίστρια που βγήκε από το σκοτεινό μονοπάτι όπως είπε, αλλά θα μου χρησιμεύσει για να σας πω ότι ο άνθρωπος που βγήκε από το σκοτεινό μονοπάτι και η συμβουλή που έδωσε θα μπορούσε να είναι και ο κύριος Χαϊνάς.
Παλαιό στέλεχος του ΚΚΕ με κομματικές σπουδές στη Μόσχα δοσμένος ολόψυχα στο κόμμα, έσπασε τις γραμμές. Όταν λέω έσπασε τις γραμμές, αναφέρομαι στο πείραμα ενός φυσιοδίφη με τις κάμπιες, Οι κάμπιες έχουν τη συνήθεια να πηγαίνουν η μία πίσω από την άλλη και να δημιουργούν φάλαγγα, Τις έβαλε σε κύκλο και αυτές έφερναν γύρο γύρο μέχρι που πέθαναν από ασιτία. Καμιά δεν σκέφτηκε να σπάσει τη γραμμή και να γλιτώσει. Ο κύριος Χαϊνάς λοιπόν έσπασε αυτόν τον θανάσιμο φαύλο κύκλο και μας βάζει με την μάχη των ιδεών, το νέο πόνημά του στη διαδικασία της ανταλλαγής απόψεων και θέσεων για πράγματα που αντιδι- κούμε περισσότερο από ένα αιώνα τώρα. Είναι και η σημε- ρινή μια ευκαιρία να βάλουμε τον δάκτυλο επί των τύπον των ήλων. Έχουμε την ηθική υποχρέωση απέναντι στα θύματα και τη μνήμη εκατομμυρίων ανθρώπων που δεν μπόρεσαν να μιλήσουν. Κατ αρχάς αυτή η κουβέντα που κάνουμε τώρα δεν θα μπορούσε να γίνει πριν μερικά χρόνια χωρίς να έχουμε απαγορευτικό δελτίο καιρού. Είναι μια πρόοδος.
Ο τίτλος του βιβλίου Σοσιαλισμός έναντι φιλελευθερισμού θα μπορούσε να είναι και Κρατισμός έναντι ελεύθερης αγοράς η Κομμουνισμός κατά Καπιταλισμού.
Μια ουσιώδης διαφορά μεταξύ τους είναι ότι στον Καπιτα- λισμό έχεις την ελευθερία να αποτύχεις. Ενώ στον Κομμου- νισμό δεν έχεις την ελευθερία να πετύχεις. Έπειτα εκείνη η περιβόητη αταξική κοινωνία του τέλους της Ιστορίας. Λοιπόν αν δεν το ξέρετε σε μια αταξική κοινωνία ακόμα δεν έχει αποφασιστεί ποιος θα καθαρίζει τα σκατά. Συγχωρήστε μου την δύσοσμη λέξη αλλά την έχει χρησιμοποιήσει και ο μεγάλος Βίκτωρ Ουγκώ, όταν στη μάχη του Βατερλώ το Βρετανικό πυροβολικό του Ουέλιγκτον αποδεκάτιζε μια Γαλ- λική μεραρχία και ζήτησαν από τους Γάλους να παραδοθούν, ένας άσημος αξιωματικός έμεινε στην ιστορία απαντώντας περιφρονητικά στη βεβαιότητα του θανάτου. Μαιρ! Και επειδή τα ρουθούνια και οι καλοί τρόποι δεν το αντέχουν η μνημειώδης αυτή απάντηση έμεινε στην ιστορία ως η λέξη του Καμπρόν.
Λοιπόν ποιος θα τα καθαρίζει; Η δουλειά θα γίνεται εκ περιτροπής; Αλλά ας το αφήσουμε αυτό. Θα το λύσει στο μέλλον η νομεγκλατούρα της εποχής.Εκτός από τη μάχη των ιδεών όμως υπάρχουν και πρακτικά πράγματα. Αναρωτηθείτε πόσα πράγματα στο σπίτι σας η αυτά που κουβαλάτε μαζί σας έχουν κομμουνιστική σφραγίδα, εκτός από τα κινέζικα που το κόμμα εκεί άφησε στην άκρη τον Μαρξισμό και άνοιξε διάπλατα τις πόρτες του καπιταλισμού τον οποίο εφάρμοσε στην πιο πρωτόγονη εκδοχή του. Τελικά στη μάχη των δύο γιγάντων νίκησαν η κόκα κόλλα και το τζιν. Τίθεται το ερώτημα. Γιατί τόσοι διανοούμενοι στρατευτήκαν κάτω από τις κόκκινες σημαίες; Έχει ειπωθεί ότι ο Κομμουνισμός είναι το όπιο των διανοου- μένων. Η αλήθεια είναι ότι είναι ελκυστικός ο κομμουνισμός. Όπως εκείνη η θανατηφόρα χαρτοταινία για τις μύγες. Ο Μπέρτολ Μπρεχτ, ο Πωλ Ελυαρ, ο Σαρτ, ο Αραγκόν, ο Γκεορκ Λούκατς, ο Πικάσο και ο δικός μας Καζαντζάκης. Όλοι αυτοί και οι συνοδοιπόροι βλέπουν αυτά που πιστεύουν και δεν πιστεύουν αυτά που βλέπουνε. Σιωπούν όταν πρέπει να μιλήσουν και μιλούν όταν πρέπει να σιωπούν. Σιωπήσανε όταν με το σύμφωνο Ρίμπετροπ - Μολότοφ διαμελίστηκε η Πολωνία. Μόσχα 23 Αυγούστου 1939. Το αεροδρόμιο της Μόσχας είχε στολιστεί πανηγυρικά με σημαίες με τον αγκυλωτό σταυρό και σοβιετικές σημαίες. Μια ορχήστρα του κόκκινου στρατού έπαιζε τον Ναζιστικό ύμνο και αμέσως μετά τη Διεθνή. Την ημέρα εκείνη από τους κινηματογράφους και τα θέατρα της Μόσχας απαγορεύτηκαν όλες οι ταινίες και οι θεατρικές παραστάσεις με αντιναζιστικό χαρακτήρα Η πρόποση του Στάλιν για τον Χίτλερ ήταν συγκινητική. Μου είναι γνωστό είπε, πόσο ο Γερμανικός λαός αγαπάει τον Φύρερ του. Γι αυτό πίνω στην υγειά του. Να λοιπόν που τα δύo άκρα συναντώνται στο ανώτερο επίπεδο και πίνουν στην υγειά μας. Έχουμε δύο τύπους ολοκληρωτισμών.Τον Ναζισμό και τον Κομμουνισμό. Στον Ναζισμό η Ιστορία ακουμπά και ολοκληρώνεται στην έννοια της φυλής. Στον Κομμουνισμό εκδηλώνεται με την έννοια της κοινωνικής τάξης. Ήταν τυχεροί οι Γερμανοί γιατί με την έννοια της φυλής φάγανε τους άλλους. Ενώ με την ταξική πάλη ο Στάλιν έφαγε τους δικούς του. Όταν ρωτήθηκε ένας απ αυτούς γιατί δεν μιλάει να πει την αλήθεια ενώ ξέρει, απάντησε ότι δεν θέλει να απογοη- τεύσει την εργατική τάξη. Για να μην απογοητεύσουν τις μάζες, ποτέ δεν μίλησαν, ποτέ δεν στάθηκαν κριτικά απέναντι σε τέτοια φαινόμενα. Αλλά ο καπιταλισμός εκδικήθηκε. Με τον καιρό μετέτρεψε το προλεταριάτο σε μικροαστούς και ψευδο- αστούς. Έτσι χάθηκε το προλεταριάτο, η πρώτη ύλη της επ- αναστάσεως.
Μιλάμε για πάλη των ιδεών. Ο λόγος είναι το εργαλείο για να εκφραστούν οι ιδέες και ο αντίλογος για να τις αντιμετωπίσεις. Έτσι δημιουργείτε ο διάλογος, δομικό στοιχείο της Δημοκρατίας. Αλλά αυτή η συνθήκη υφίσταται μόνο στις αστικές ανοιχτές κοινωνίες. Στα ολοκληρωτικά καθεστώτα τέτοια συνθήκη δεν υπάρχει. Εκεί είναι εγκαταστημένος ο μονόλογος της αυθεντίας. Ούτε εκλογές γίνονται ώστε να εκφράσεις έστω και ανώνυμα τη θέση σου. Θα πεις ότι θέλει να ακούσει το καθεστώς. Είναι γνωστός ο διάλογος μεταξύ ενός Αμερικανού και ενός Σοβιετικού πολίτη. Εγώ στην Αμερική, λέει ο Αμερικανός μπορώ να πάω μπροστά στο Λευκό οίκο και να φωνάξω. Ρήγκαν είσαι παλιάνθρωπος. Και τι μου το λες του λέει ο Ρώσος, και εγώ μπορώ να πάω στη μέση της κόκκινης πλατείας και να φωνάξω με όλη μου τη δύναμη. Ρήγκαν είσαι παλιάνθρωπος!
Σε ένα περιορισμένο χρόνο ασφαλώς και δεν μπορούμε να καλύψουμε όλα τα γεγονότα που συγκλόνισαν την ανθρωπότητα όλα αυτά τα χρόνια. Απλώς να πούμε ότι ο Μαρξισμός η κατά Κολακόφσκι μεγαλύτερη φαντασίωση του αιώνα μας από όλο εκείνον τον γαλαξία των κομμουνιστικών κρατών μας άφησε πίσω του τρία καθεστώτα με κρατική υπόσταση. Τα δύο η Κούβα και η βόρειος Κορέα τελείως απομονωμένα σαν σε κρατική Σπιναλόγκα και το τρίτο, την Μαοϊκή Κίνα, παραδομένη στο μικρόβιο του καπιταλισμού.
Θα σταθώ για λίγο στην Κούβα, ένα πανέμορφο νησί με ωραίους ανοιχτόκαρδους ανθρώπους που αγαπούν τη μουσική και τη ζωή. Αυτή η ζωή καταστράφηκε από μια απάνθρωπη οικογενειακή δικτατορία που εξασφάλισε στους Κουβανούς μια ανθρωπιστική κρίση που δεν έχει τέλος. Ο μέσος μισθός εκεί είναι 14 δολάρια. Για καθαρίστριες, φύλα- κες μουσείων και δευτερεύοντα επαγγέλματα ο μηνιαίος μισθός είναι 5 δολ. Με δέκα μέρες δουλειάς παίρνεις ένα κιλό ρύζι και ένα κιλό φασόλια. Την κατάσταση απαλύνουν λίγο τα εμβάσματα από το εξωτερικό. Η μεγαλύτερη παραγωγός ζάχαρης κάνει σήμερα εισαγωγή ζάχαρης. Το ηλεκτρικό ρεύμα κόβεται τέσσερις φορές την ημέρα και αλλού δεν υπάρχει καθόλου. Κτίρια καταρρέουν και δεν υπάρχει βενζίνη για τα αυτοκίνητα και όπου βρίσκεις δεν υπάρχουν χρήματα για να πληρωθεί. Ο Παγκόσμιος οργ, υγείας μιλάει για ανθρωπιστική κρίση. Ο τουρισμός, η μεγαλύτερη βιομηχανία, έχει πέσει δραματικά και μεγάλα ξενοδοχεία μένουν άδεια. Το 25% των κατοίκων έχει εγκαταλείψει τη χώρα και υπάρχει έλλειψη εργατικών χεριών. Αυτά είναι λίγα από τα πολλά δώρα που έκανε ο κομμουνισμός στον λαό της Κούβας.
Θα τελειώσω με την εγχώρια αριστερά. Στην χώρα μας η αριστερά είναι επτακομματική αλλά και εφτάψυχη. Αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο, ίσως και μοναδικό ιστορικό φαινόμενο. Σίγουρα πανευρωπαϊκό αφού ένα από αυτά, το ποιο ιστορικό, είναι το μοναδικό κομμουνιστικό κόμμα στην Ευρώπη χρεω- μένο μάλιστα και με έναν εμφύλιο.
Πέφτοντας στο πάτωμα η πληθυντική αριστερά θρυμ- ματισμένη, αντί να αντιδράσει σαν υδράργυρος που συσπει- ρώνει τα διαλυμένα κομμάτια του, συμπεριφέρεται σαν αμοιβάδα που χωρίζεται και διασπάται χωρίς να ξέρει το λόγο κανείς, ίσως ούτε οι ίδιοι. Τι έχουν να μοιράσουν αυτοί οι άνθρωποι μεταξύ τους; Πάρτε μια εικόνα από τη Βαβέλ που απαρτίζει τον όλο Σύριζα. Είναι οι περίφημες συνιστώσες. Θαυμάστε. 1. ΚΟΕ 2. Νέος Αγωνιστής. 3. ΔΗΚΚΙ 4. ΟΙΚΟΣΟΣΙΑΛΙΣΤΕΣ ΕΛΛΑΔΑΣ. 5. ΑΚΟΑ. 6. ΚΕΔΑ. 7. Διεθνιστική Εργατική Αριστερά. 8. Αντικαπιταλιστική Πολιτική Ομάδα. Αυτή δημιουργήθηκε από άλλη μία διάσπαση της συνιστώσας ΚΟΚΚΙΝΟ. 9. ΕΔΗΚ. 10. Ενωτική Κίνηση- Κουρουμπλής. 11. Κίνηση Ενεργοί Πολίτες- Γλέζος. 12. ΡΟΖΑ. 13. ΚΟΚΚΙΝΟ. 14. ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ Πολιτών ΡΗΓΑΣ. 15. Ριζοσπάστες Οικολόγοι. 16. Ανένταχτοι Αριστεροί.
Η αριστερά έχει στο dna της αυτό το σύνδρομο της αμοιβάδας.
Αυτές οι διασπάσεις δεν είναι αναίμακτες. Κουβαλούν τραύματα και προσωπικά μίση σε μια θλιβερή παράσταση που δίνεται ενώπιον του κοινού. Και εμείς παρακολουθούμε τον καυγά επτά φαλακρών για μια τσατσάρα. Το εμείς η αυτοί που είπε ο Τσίπρας τότε, σε μια αποθέωση εχθροπάθειας και Μανιχαϊσμού, τώρα απευθύνεται στις αντίπαλες φατρίες.
Αυτά όλα δείχνουν πως τελείωσαν οι ηλιόλουστες μέρες για την αριστερά πλέον. Τουλάχιστον για το ορατό μέλλον. Για να μην τους αδικούμε όμως συμφωνούνε και σε αρκετά πράγματα. Στο άγιο δισκοπότηρο, τον κρατισμό. Μάχονται όλες τις μεταρρυθμίσεις, τα κρατικά πανεπιστήμια, τις αξιολο- γήσεις, την επιχειρηματικότητα, τις δαπάνες για τους εξοπλίσ- μούς και με όλα αυτά οι και της προόδου αυτοαποκαλού- μενοι έχουν γίνει το πιο αντιδραστικό κομμάτι της κοινωνίας.
Εν κατακλείδι, η αλήθεια δεν πρέπει να μας φοβίζει. Ισα ίσα η αλήθεια όσο κι αν κοστίζει είναι απελευθερωτική. Η Αριστερά αρνείται να αντικρίσει την αλήθεια και με γενναιότητα να ψηλαφίσει την καρδιά του σκότους. Να αποκηρύξει το παρελθόν για το οποίο θριαμβολογεί και να αναζητήσει τις αιτίες της ήττας. Δεν μπορεί να είναι ευτυχισ- μένη επειδή απλώς υπάρχει και κυκλοφορεί στους δρόμους με κόκκινες σημαίες δεμένες πάνω σε στειλιάρια.
Όλα αυτά δεν είναι αντικομουνισμός. Τα γεγονότα είναι αντικομουνιστικά και φωνάζουν. Και σε όσους επιμένουν να μέμφονται τον κύριο Χαϊνά και τα εκατομμύρια των ανθρώ- πων που γύρισαν την πλάτη τους στον ολοκληρωτισμό, θα μπορούσε να απαντήσει όπως το είπε ο καγκελάριος Κολ. Κανείς δεν θα με εμποδίσει σήμερα να γίνω σοφότερος από χτες.
Χρήστος Αμανατίδης
30 Νοεμβρίου 2025
2. Ομιλία κ. Γιάννη Ζέρβα, Οικονομολόγου
Στο έργο του «Ίχνη» ο Ερνστ Μπλοχ, χρησιμοποιεί την έννοια για να αναφερθεί σε όλες τις δραστηριότητες του ανθρώπου που αφήνουν πίσω τους σημάδια για την αναζήτηση μιας καλύτερηςκοινωνίας και την επιθυμία του ανθρώπου για αλλαγή και προοδευτική εξέλιξη. Θεωρεί ότι ακόμη και η ουτοπία, αποτελεί ένα «ίχνος» της ανθρώπινης διάνοιας και των δυνατοτήτων της. Οι άνθρωποι μπορούν να διαμορφώσουν το μέλλον τους μέσα από τη συνειδητοποίηση των ιχνών που αφήνει η ιστορία και η κοινωνία. Έτσι λοιπόν και ο Κώστας τώρα, που ανατρέχει σε μια επιτυχημένη επαγγελματική και κοινωνική σταδιοδρομία μεγαλύτερη των 45 ετών, έχει την προφανή επιθυμία να αφήσει - σε όσους ενδιαφέρονται για το πλούσιο εύρος των δραστηριοτήτων του, αλλά και το πολύ προσωπικό του έργο - τα συμπεράσματα και τα διδάγματα που πήρε. Θέλω να τον συγχαρώ για αυτή του την προσπάθεια και το αποτέλεσμά της που είναι τα βιβλία που διάβασα, που αποτελούν συνέχεια της σημαντικής εκδοτικής του δραστηριότητας και για τα οποία θα σας μιλήσω.
Διάβασα με πολύ ενδιαφέρον και τα τρία συνδεδεμένα με κοινό τίτλο βιβλία, που έχουν πολύ ανομοιογενές υλικό – από στατιστικά στοιχεία, γραφήματα, πίνακες, άρθρα, αναμνήσεις, αποσπάσματα δοκιμίων – ένας πλούτος ντοκουμέντων και μια ποικιλία που δείχνει την ευελιξία και την ευρύτητα της σκέψης του συγγραφέα, που συμβαδίζει με την πολυπλοκότητα του σύγχρονου κόσμου. Αναφερόμενος σήμερα σε όλα, θα επικεντρωθώ όμως πιο πολύ στο τρίτο.
Όπως δηλώνει εξαρχής ο συγγραφέας δεν φιλοδοξεί να δείξει τα προτερήματα ή τα μειονεκτήματα του ενός ή του άλλου συστήματος αλλά να συμβάλλει στο προβληματισμό του κάθε αναγνώστη για να βγάλει ο ίδιος τα συμπεράσματά του. Αρχικά θέλω να σας εκθέσω ότι αν και συμφωνώ σε πολλά από τα γραφόμενα του Κώστα, διαφωνώ σε αρκετά άλλα (και ειδικά στην υπερεκτίμηση της θεωρίας του Άνταμ Σμιθ)– αλλά θα υπερασπιστώ το δικαίωμα του να λέει και να γράφει ελεύθερα την άποψή του, ανεξάρτητα της δικής μου διαφωνίας ή των αντιρρήσεων κάποιων άλλων.
Γιατί οι οικονομικές κρίσεις στη χώρα μας δεν έγιναν δημιουργικές καταστροφές που θα άλλαζαν ολόκληρο το οικονομικό μοντέλο της; Γιατί η πολυετής δημοσιονομική κρίση αλλά και η οικονομική στασιμότητα της πανδημίας δεν άλλαξαν προσεγγίσεις και νοοτροπίες επιχειρηματιών και καταναλωτών στη χώρα μας; Σε τι θέση βρίσκεται η Ελλάδα στην έρευνα και καινοτομία – τα δυο μεγάλα όπλα της προόδου; Γιατί παρά τον θηριώδη θεσμικό εξοπλισμό κρατικών και μη ιδρυμάτων και τη στελέχωσή τους από ικανούς ερευνητές, λοιδορήθηκαν προειδοποιήσεις πριν το 2009 για την επερχόμενη τραπεζική και δημοσιονομική κρίση; Γιατί ο 1 στους 3 μισθωτούς και ο 1 στους 4 ελεύθερους επαγγελματίες θα προτιμούσαν να εργάζονται στο δημόσιο τομέα; Γιατί ο μέσος μισθός των ανειδίκευτων στο δημόσιο είναι κατά 29% υψηλότερος από τον ιδιωτικό τομέα; (των αποφοίτων λυκείου αντίστοιχα κατά 15%) (ΚΕΠΕ-2025). Γιατί η καθολική αξιολόγηση όλων των δημοσίων υπαλλήλων αποτελεί ένα σήριαλ πολιτικών διενέξεων τις τελευταίες δεκαετίες; Και γιατί από αυτή αποκλείονται apriori όλοι οι ένστολοι; Μήπως για αυτό δεν την επιθυμούν και άλλες συντεχνίες του ΔΤ; Πως να δικαιολογήσει κανείς τις ατέλειωτες παρεμβάσεις με τις γνωστές διαγραφές τραπεζικών χρεών διαφόρων συντεχνιών (με συχνότητα μία κάθε χρόνο από το 1978 και δώθε!), τις … «γέφυρες» και τα … μπόνους για τους χρεοφειλέτες! Γιατί η πρόεδρος της ΕΚΤ πρόσφατα ανέφερε ότι το παλιό ευρωπαϊκό μοντέλο εξάρτησης από τις εξαγωγές έχει ξεπεραστεί και χρειάζεται «μια ανθεκτική εγχώρια οικονομία»;
Σοβαρά ερωτήματα που σε αρκετά δίνει τις απαντήσειςτου ο συγγραφέας. Αλλά πριν τις διερευνήσετε, θα ήθελα να σκεφτούμε μαζί τα «ίχνη» που άφησαν στη χώρα μας δυο μνημειώδεις εργασίες του παρελθόντος, η κάθε μια τους ξεχωριστά.
Το έργο του Δημήτρη Μπάτση «Η βαρειά βιομηχανία στην Ελλάδα» (1947) που εξέταζε και τεκμηρίωνε την αξιοποίηση των πλουτοπαραγωγικών πόρων της χώρας, το οικονομικό σχέδιο για την εκβιομηχάνισή της και την βιωσιμότητά του. Η κατανόηση του ρόλου της εσωτερικής συσσώρευσης κεφαλαίου για την ανεξαρτησία μιας περιφερειακής χώρας είναι επίσης ένα από τα βασικά συμπεράσματα του βιβλίου. Το κατεστημένο όμως είχε άλλα σχέδια και προτεραιότητες. Ο αστός διανοούμενος εκτελέστηκε Κυριακάτικα μαζί με το Μπελογιάννη, γιατί μαζί με άλλους είχε διατρανώσει την μεγάλη αλήθεια, ότι αυτό που εμποδίστηκε πάντα στο νέο ελληνικό κράτος ήταν η πραγματική καπιταλιστική εκδίπλωση και ότι αυτοί που διώχτηκαναμέσως μετά από την ίδρυσή του ήταν τα γνήσια αστικά στοιχεία, που αγωνιζόντουσαν για την εθνική ύπαρξη και την αυτόνομη βιομηχανική ανάπτυξη.
Το κατεστημένο ετοίμασε μια απάντηση με το έργο του καθηγητή Κυριάκου Βαρβαρέσου «Έκθεση επι του οικονομικού προβλήματος της Ελλάδας» (1952).Από την εισαγωγή γράφει: «η Ελλάς είναι και θα παραμείνει χώρα με περιωρισμένας οικονομικάς δυνατότητας, δηλαδή χώρα πτωχή» και επεξηγεί ότι αυτό οφείλεται στο άγονο του εδάφους και στην έλλειψη πρώτων υλών και ειδίκευσης στη βιομηχανία. Ισχυρίζεται ότι η αύξηση των μισθών δεν συμφέρει την εργατική τάξη επειδή θα ακολουθήσει άνοδος των τιμών και την αύξηση των μισθών την υποστηρίζουν οι κομμουνιστές οι οποίοι επιδιώκουν την εξαθλίωση των μαζών (!)Ανάπτυξη που έγινε σε κάποιες χώρες (που ήταν σοσιαλιστικές), έγινε «σε καθεστώς τρομοκρατίας και λιμού». Ομολογεί ότι και η ΠΤ (της οποίας ήταν πρώην στέλεχος) για τις πτωχές χώρες είναι αντίθετη στη βιομηχανική ανάπτυξη και στα μεγάλα τεχνικά έργα. Κατανοώντας όμως ότι μόνο ο γενικός αφορισμός δεν φτάνει, όρισε ότι για την οικονομική ανάπτυξη υπάρχουν τρεις απαραίτητες προϋποθέσεις: πρώτη, η νομισματική σταθερότητα, δεύτερη η «ριζική αναδιοργάνωση των δημόσιων υπηρεσιών» και τρίτη η κομματική συναίνεση για την αποτελεσματική εκτέλεση ενός μακροχρόνιου οικονομικού προγράμματος, που θα «ετύγχανε της επιδοκιμασίας ολόκληρου του πολιτικού κόσμου».Θυμηθείτε: 1952, αναδιοργάνωση των ΔΥ και μακροχρόνιος προγραμματισμός. Τελικάπροτείνει για την Ελλάδα ως βασικούς τομείς της οικονομίας τη γεωργία, την οικοδομή, το εμπόριο και την ναυτιλία (σελ. 241 κ.εφ.), δηλαδή μη ανταγωνιστικούς τομείς με τις προστάτιδες χώρες. Ειδικά για την οικοδομή επισημαίνει ότι χρησιμοποιεί ντόπιες ύλες, απασχολεί πλήθος επιχειρήσεων και εργαζομένων, παρέχει στέγη σε ευρείες μάζες και «από κοινωνικής απόψεως θα απετέλει δείγμα κρατικής προνοίας και θα επέφερε καίριον κτύπημα κατά των εν τη χώρα κομμουνιστικών επιδιώξεων».
Βέβαια όταν άλλαξαν οι συνθήκες για το μεγάλο κεφάλαιο (αναζήτηση φτηνής εργατικής δύναμης και πρώτων υλών, ελαττωματικής εργατικής νομοθεσίας, χαμηλού κόστους ενέργειας, ασυδοσίας περιβαλλοντικών όρων κ.ά.), τότε βρέθηκαν το εργατικό δυναμικό και η τεχνογνωσία και κατασκευάστηκαν τα απολύτως απαραίτητα έργα παραγωγικών υποδομών. Αυτό έγινε παντού όπου υπήρξε «βιομηχανική άνοιξη» μέχρι να βρεθούν άλλες χώρες με ακόμη φτηνότερο εργατικό δυναμικό, αυτό που ονομάστηκε «αποβιομηχάνιση» του 1980.
Σήμερα ο τουρισμός έχει αντικαταστήσει την οικοδομή ως «Ατμομηχανή της Οικονομίας μας». Όμως όσο αντέξουν η κλασσική αρχαιότητα και το μεσογειακό περιβάλλον – γιατί αυτά υπάρχουν και σε αρκετούς γείτονες μας. Παραβλέπουμε το κλαδικό καθεστώς ασυδοσίας, πολεοδομικών παραβάσεων, τις μεγάλες φοροαπαλλαγές, την μη εφαρμοζόμενη εργατική νομοθεσία και την αδυναμία του μισού και πλέον πληθυσμού της χώρας για ολιγοήμερες διακοπές. Ακόμη και με όρους «εμπορικού ισοζυγίου» αν το εξετάσουμε, πάλι μικρό κέρδος υπάρχει: τα πιο πολλά κεφάλαια συνήθως είναι ξένα, τα κέρδη σε όποιον και αν ανήκουν, εξάγονται νόμιμα ή παράνομα, ενώ η πλειονότητα των ειδών εισάγεται (πολυτελή οικοδομικά υλικά, εξοπλισμός τουριστικών μονάδων, είδη διατροφής και εστίασης κλπ.). Σίγουρα η Λαγκάρντ δεν εννοούσε αυτό ότανμίλαγε για «ανθεκτική εγχώρια οικονομία».
Πριν 73 χρόνια λοιπόν ο Βαρβαρέσος διαπίστωνε: «Όταν μία χώρα στερείται μονίμως ικανής και χρηστής διοίκησης…όταν κυβερνάται από πρόσωπα για τα οποία η εξουσία είναι απλώς μέσο πραγματοποίησης προσωπικών επιδιώξεων δεν είναι δυνατόν να αναμένει σοβαρή, υπεύθυνη και εθνικώς επωφελή αντιμετώπιση των οικονομικών της προβλημάτων και λήψη ορθών αποφάσεων». Έγραφε επίσης, «το πρόβλημα…δεν είναι απλώς ζήτημα εξασφάλισης κεφαλαίων και χρησιμοποίησης σύγχρονων τεχνικών μέσων, είναι επίσης ζήτημα οργάνωσης, διοίκησης και καλής διακυβέρνησης». Σωστά τα γραπτά του Κώστα διατρέχονται από το συμπέρασμα, ότι εκτός των παραπάνω είναι και ζήτημα παιδείας και νοοτροπίας. Θα συμπλήρωνα επίσης, από που και πως να επιτευχθεί η αναγκαία εσωτερική συσσώρευση, όταν από τη μια για τη μεγάλη πλειοψηφία τα λεφτά δεν φτάνουν και από την άλλη κυριαρχεί ο άκρατος καταναλωτισμός σε αυτούς που έχουν και κατέχουν αλλά και σε αυτούς που δεν έχουν;
Συμφωνώ απόλυτα στη καλόπιστη και εμπεριστατωμένη κριτική και την απομυθοποίηση των πλατιά διαδομένων στερεοτύπων στην ελληνική κοινωνία, μια κοινωνία που έχει γεννηθεί, ανατραφεί και διαπαιδαγωγηθεί με μύθους, που ανακυκλώνονται διαρκώς παρά τα όποια περί αντιθέτου παραδείγματα της ζωής.
Δεν συμφωνώ όμως στη δήθεν ιδεολογική κυριαρχία της αριστεράς – έστω και για κάποια περιορισμένη χρονική περίοδο – επειδή είναι ένας «επιτυχημένος» μύθος που τον έχει διαδώσει η παγκόσμια συστημική αριστερή ελίτ και τον έχει αναγορεύσει σε αναπόδεικτο αξίωμα η ντόπια δική μας. Από το 1903 ο Ρομέν Ρολάν διαπίστωνε «Ο λαός έχει βαθμιαία κατακτηθεί από τη μπουρζουαζία, έχει διαποτιστεί από τη σκέψη της, και το μόνο που θέλει τώρα είναι να της μοιάσει. Αν ποθείς μια τέχνη του λαού, άρχισε δημιουργώντας ένα λαό!» και ένα πιο σύγχρονός, Βιετναμέζος αυτός, ο Θικ Ναν Χαν το 1995 στο έργο του «Ζωντανός Βούδας – Ζωντανός Χριστός» γράφει «η πραγματική επανάσταση είναι η επανάσταση της συνείδησης». Ακόμη και στην Κίνα, ούτε οι γιορτασμοί για την 200ή επέτειο από τη γέννηση του Μαρξ μπορούν να οδηγήσουν σε ιδεολογική αφύπνιση μιας βαθιά καταναλωτικής κοινωνίας, που χαρακτηρίζεται από τη παγκόσμια διαδικτυακή διασύνδεση και τις ραγδαία αναπτυσσόμενες υβριδικές τεχνολογίες. Ποια ιδεολογική κυριαρχία στη χώρα μας, που κυριαρχεί ο άκρατος συντηρητισμός, το «δεν βαριέσαι», το «κοίτα τη δουλειά σου», το «τι το ψάχνεις τώρα»; Όταν ο υπερκαταναλωτισμός καταδυναστεύει και καθοδηγεί τα μυαλά νέων και μεσηλίκων, όταν το «φαίνεσθαι» κυριαρχεί πάνω στην ουσία;
Δεν μπορώ επίσης να συμφωνήσω στο μονόπλευρο μύθο περί τραγικών ιδεολογικών και πολιτικών αδιεξόδων μόνο της αριστεράς. Τι έφερε η συνεχής ξένη δεξιόστροφη παρέμβαση στη χώρα μας; τραγικές δημοκρατικές ελλείψεις, δικτατορία και διχοτόμηση της Κύπρου. Τί έφεραν οι διεθνείς επεμβάσεις αλλού σε Λιβύη, Ιράκ, Σουδάν, Σομαλία, Σερβία – για να μείνουμε μόνο στη κοντινή περιοχή μας; Τα αδιέξοδα αυτά έχουν αφήσει τα ίχνη τους και συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Ίσως θα ήταν πιο φρόνιμο να διερευνηθεί η θέση: «η δυναμική της σύγχρονης κοινωνίας έχει επιφέρει την αμφιβολία και την αστάθεια σε όλες τις βεβαιότητες, τα δόγματα και τις ενέργειες του πολιτικού κατεστημένου – δεξιού ή αριστερού»
Ούτε μπορώ να συμφωνήσω στην αδιαμφισβήτητη κυριαρχία του παγκόσμιου οικονομικού φιλελευθερισμού. «Στη ζωή, αντίθετα με το σκάκι, το παιχνίδι συνεχίζεται και μετά το ματ» έγραφε ο Isaac Asimov. Στο έργο τουο Κώστας σωστά επισημαίνει τις υποβόσκουσες και αναπτυσσόμενες αντιθέσεις μεταξύ Δύσης - BRICSαλλά και Συμφωνίας της Σαγκάης. Όμως ταμεγάλα ερωτήματα για το μέλλον της ανθρωπότητας είναι αν η Σαγκάη αφομοιώσει τα BRICS, αν Αφρική και Ινδία στραφούν προς τη Κίνα, αν η τελευταία τραβήξει τη Ρωσία. Και αρχικά βέβαια σε όλα αυτά, αν πετύχουν οι συμφωνίες του Αβραάμ και της Αλάσκας.
Για το ατομικό και κοινωνικό συμφέρον και το ρόλο τους θα ήθελα να επισημάνω ότι σύμφωνα με το Μαρξ, το συμφέρον είναι η κινητήρια δύναμη για την οικονομία και τη κοινωνία, χωρίς αυτό κίνηση δεν μπορεί να υπάρξει. Με βάση το ατομικό συμφέρον κλείνονται συμφωνίες, γίνονται σχέδια και προσφορές, εξασκείται η εργασία και υλοποιούνται έργα, παράγονται προϊόντα. Ίσως ένα σφάλμα των μετά το Μάρξ αριστερών διανοητών είναι ότι δεν διερεύνησαν τη σχέση του ατομικού συμφέροντος με το ταξικό και το ευρύτερο κοινωνικό στον υπαρκτό και «μη καθαρό» καπιταλισμό. Και φυσικά ούτε τη σχέση του ατομικού συμφέροντος και της ατομικής ευθύνης απέναντι στην κοινωνία και το πλανήτη μας.
Μόνο την τελευταία περίοδο, μετά την Έκθεση της Παγκόσμιας Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη το 1987 «Το κοινό μας μέλλον» έγιναν από πραγματικά προοδευτικούς διανοητές βήματα προς τη συσχέτιση ατομικού και κοινωνικού συμφέροντος και ατομικής κοινωνικής ευθύνης. Όρισε την επιθυμητή παγκόσμια ανάπτυξη ως: «Ανάπτυξη που καλύπτει τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να διακυβεύεται η ικανότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες». Την ονόμασε Αειφόρο, ως μια διαδικασία αλλαγής, κατά την οποία η εκμετάλλευση των πόρων, η κατεύθυνση των επενδύσεων, ο προσανατολισμός της τεχνολογικής ανάπτυξης και οι θεσμικές αλλαγές είναι όλα σε αρμονία και ενισχύουν τόσο τις τρέχουσες, όσο και τις μελλοντικές δυνατότητες για την κάλυψη των ανθρώπινων αναγκών και προσδοκιών».Άξια προσοχής είναι η άποψη του συγγραφέα ότι οι πολιτικές δυνάμεις που δεν συμπεριλαμβάνουν στις αναλύσεις τους την ατομική ευθύνη του κάθε πολίτη, διαπαιδαγωγούν λάθος ανθρώπους και ιδιαίτερα τους νέους. Όμως δεν είναι μόνο αυτή, υπάρχει και η κυρίαρχη συντεχνιακή ευθύνη και ο τοπικισμός, που εδράζονται σε στερεά δομημένα συμφέροντα και λαϊκισμούς, απορροφούν ή μασκαρεύουν την ατομική ευθύνη και οδηγούν σε φαύλους κύκλους τη χώρα.
Τι κάνει το κράτος; Γενικά «ποιεί την νήσσαν», αγνοεί, χαϊδεύει και μόνο όταν φτάσει ο κόμπος στο χτένι παίρνει κάποια πρόσκαιρα μέτρα για ξεχαστούν και να χαθούν στο κυκεώνα της γραφειοκρατίας και αδιαφορίας σε μικρό χρονικό διάστημα. Μόνο σε μια περίπτωση λειτούργησε ως παράδειγμα σχετικής αυτονομίας από το μεγάλο κεφάλαιο, όταν στις 5/12/75 κρατικοποίησε τον όμιλο του Στρατή Ανδρεάδη, (τράπεζες, ασφαλιστικές, βιομηχανίες, ναυπηγείο, διυλιστήριο κι ένα μεγάλο ξενοδοχείο), που ανοικτά χρησιμοποιούσε τις τράπεζές του προς όφελος των άλλων επιχειρήσεων του.
Θεωρώ ότι ο συγγραφέας κάνει εμπεριστατωμένη κριτική θεώρηση των θεμάτων του σοσιαλισμού όπως τον αντιλαμβάνεται το ΚΚΕ - δεν είναι σοσιαλισμός αυτά που ευαγγελίζεται αυτό το κόμμα. Το ουσιαστικό όμως είναι ότι ο πυρήνας των θέσεων των Μάρξ – Εγκελς έχει παραποιηθεί και διαστρεβλωθεί και από τα δεξιά και από τα αριστερά.
Από τη δεξιά – λίγο πολύ κατανοητό. Ακόμη και σήμερα ωρύονται οι πλούσιοι αυτού του κόσμου, όταν κάποιος δηλώνει ότι πρέπει να φορολογηθούν περισσότερο οι εκατομμυριούχοι. Το ίδιο κάνουν όταν κάποιος μιλάει για το κοινωνικό κράτος και τα δημοσίως παρεχόμενα αγαθά. Όταν κάποιος λέει ότι δεν μπορεί να βρίσκονται οικογένειες στον δρόμο γιατί δεν έχουν να πληρώσουν το ενοίκιο και ας δουλεύουν ή ότι δεν βρίσκουν παιδικό σταθμό για το παιδί τους ή ότι δεν μπορούν να βρουν νοσοκομείο. Κάποιες εκατοντάδες εκατομμύρια (όχι περισσότερα από τον αριθμό των δακτύλων σας του ενός χεριού) ζούνε καλά στο πλανήτη μας και πάνω από 7,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι επιβιώνουν με καθημερινή αγωνία, εργαζόμενοι σκληρά, υπό τον φόβο ότι μπορεί να μην τα καταφέρουν. Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο συγγραφέας τάσσεται υπέρ του παγκόσμιου φόρου για τις μεγάλες πολυεθνικές ώστε να κατευθυνθούν πόροι στις χώρες του τρίτου και τέταρτου κόσμου. Τα κράτη υποχρεώνονται, προκειμένου να καλυφθούν ανάγκες των κοινωνιών τους, να χαρίζουν εκατομμύρια εκατομμυρίων στις σύγχρονες ελίτ.Το παγκόσμιο ΑΕΠ είναι πάνω από 100 τρισεκατομμύρια. Όμως μερικές δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι έτσι κι αλλιώς ελέγχουν σχεδόν τον μισό πλούτο του πλανήτη. Γιατί; Τι θα τα κάνουν;
Από την αριστερά όμως γιατί διαστρεβλώθηκε; Αυτό είναι ένα μεγάλο ερώτημα. Ίσως επειδή υποτίμησε την «επιστημονική αφαίρεση» κατά δήλωση του ίδιου του Μαρξ όταν ερευνούσε συνειδητά το «καθαρό καπιταλισμό» για να βρει τα μοτίβα του και τις νομοτέλειές του. Ήταν ένα εργαλείο επιστημονικής αφαίρεσης. Όμως τέτοιος δεν υπήρχε τότε και μέχρι σήμερα – παρά τη παγκόσμια κυριαρχία του - υπάρχει μόνο για τη μειονότητα του παγκόσμιου πληθυσμού. Ίσως επειδή αυτό το εργαλείο το έκανε φετίχ, που ούτως ή άλλως ήταν ανύπαρκτο. Ίσως επειδή η πρώτη καθεστώτος έγινε σε μια καθυστερημένη χώρα (Ρωσία), όπου το προλεταριάτο ήταν η απόλυτη μειοψηφία της κοινωνίας και η αστική τάξη νέα και άβγαλτη, χωρίς εμπειρία δυναμικής ανάπτυξης και κοινωνικής διαχείρισης. Ίσως επειδή οι νέοι κρατούντες έβαλαν το Λένιν – και αργότερα το Στάλιν - δίπλα από τους πρωτεργάτες της θεωρίας, ενώ δεν χρειαζόταν κάτι τέτοιο. Ίσως επειδή η αριστερή σκέψη εγκλωβίστηκε στα δόγματα του Λενινισμού – Σταλινισμού και παρέμεινε εγκλωβισμένη ή επαναλαμβανόμενη για δεκαετίες. Ίσως επειδή οι θεωρητικοί και οι ηγεσίες της αριστεράς (με μερικές μόνο φωτεινές εξαιρέσεις) έμειναν εκτός κομματικής και κρατικής εξουσίας. Ίσως από τη σύμπλευση και σύνθεση όλων των παραπάνω.Τα ίσως που γράφω είναι «ορεκτικά για σκέψη», όπως καταλαβαίνετε.
O σύγχρονος μαρξισμός (όχι ως δόγμα αλλά ως οδηγός ελεύθερης και δημοκρατικής δράσης) επηρεάζει την ακαδημαϊκή σκέψη και τα σύγχρονα κοινωνικά κινήματα. Η μαρξιστική θεωρία δεν έχει μείνει σταθερή: εξελίσσεται και αξιοποιείται για να αναλυθούν σύγχρονα ζητήματα όπως η σύγχρονη ανισότητα, η οικονομική αστάθεια και η φτώχεια. Η αξία του μαρξισμού δεν βρίσκεται στις έτοιμες λύσεις που προτείνει, αλλά στο ότι μας βοηθάει να καταλάβουμε βαθύτερα τα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα του σήμερα. Οι σύγχρονοι μελετητές εξερευνούν νέα πεδία: οικολογία, φεμινισμός, αειφορία, νέες τεχνολογίες, σύμφυση επιστημών, δικαίωμα στην αστική συγκατοίκηση, νέες μορφές εργασίας και «μετακαπιταλιστικές» θεωρίες. Ακόμη και όσοι δεν τον δέχονται εκτιμούν το ερμηνευτικό του πλαίσιο. Στο πολιτικό πεδίο, η δεξιά και ακροδεξιά από ιδεολογικές σκοπιμότητες εξακολουθούν να υποβάλλουν την ιδέα του "κομμουνιστικού κινδύνου". Πρόσφατο παράδειγμα ο Τραμπ με την εκλογή νέου δημάρχου στη Ν.Υόρκη. Ο λαϊκισμός σίγουρα δεν έχει σχέση με το Μαρξισμό, όμως όπως βλέπετε έχει μεγάλη σχέση με την δεξιά και κάποια τμήματα της αριστεράς.
Ο Μαρξ παραμένει πολύ σημαντικός στη θεωρητική και πολιτική σκέψη, όσο κι αν προσπαθούν να μειώσουν τη σημασία του. Ακόμα και αν δεν δέχεται κάποιος όλες τις συγκεκριμένες προτάσεις του, μπορεί να χρησιμοποιήσει το σκεπτικό του για να αναρωτηθεί και να ερμηνεύσει φαινόμενα γύρω μας, όπως την συνεχή αστάθεια και τις κοινωνικές ανισότητες. Με απλά λόγια: Η μαρξιστική σκέψη είναι σημαντική γιατί μας κάνει να σκεφτόμαστε κριτικά πάνω στα βασικά προβλήματα των κοινωνιών, χωρίς να μας επιβάλει να υιοθετούμε όλες τις λύσεις που πρότεινε ο Μαρξ ή οι «Μαρξιστές».(θυμηθείτε ότι ο ίδιος έλεγε ότι δεν είναι Μαρξιστής).
Παρά το γεγονός ότι διαφωνώ με την υπερεκτίμηση του Άνταμ Σμιθ από τον συγγραφέα, εν τούτοις και ο συγγραφέαςσυμφωνεί με την ύπαρξη πολλών και σοβαρών προβλημάτων στην ελεύθερη ή δήθεν ελεύθερη αγορά και αποδέχεται την αναγκαιότητα της ύπαρξης όχι μόνο εθνικών, αλλά πολύ περισσότερο και διεθνικών κανόνων και ρυθμίσεων των οικονομικών σχέσεων, της έρευνας, της καινοτομίας καθώς και άλλων παραμέτρων, πράγμα με το οποίο δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω και να αναζητήσω κοινούς δρόμους δράσης μαζί του.
Αναφερόμενος στο δεύτερο βιβλίο (Έρευνα & καινοτομία), θα ήθελα να εκφράσω τα συγχαρητήρια μου στο συγγραφέα για την πληρότητα και βάθος του περιεχομένου, τις αναλύσεις, συμπεράσματα και υποδείξεις που παρουσιάζει. Αναμενόμενο αποτέλεσμα για μένα αφού ο συγγραφέας δεν είναι μόνο θεωρητικός της έρευνας & καινοτομίας αλλά έχει επαγγελματικά υλοποιήσει αρκετά έργα σε αυτό το τομέα. Σωστά επισημαίνει ότι η ολιστική προσέγγιση είναι το ζητούμενο για τη χώρα μας και δεν είναι μόνο το όχημα για την υπέρβαση των χρόνιων διαρθρωτικών προβλημάτων της αλλά και για τη χάραξη μιας νέας στρατηγικής που να συμβαδίζει με τις σύγχρονες απαιτήσεις. Για αυτό θα ήθελα να προτείνω ότι η τετραπλή έλικα (δημόσιων αρχών, επιχειρήσεων, ακαδημαϊκού τομέα και κοινωνίας των πολιτών – σελ. 252) θα πρέπει να έχει ως μακροπρόθεσμο στόχο στρατηγικής την κοινή τομή των τεσσάρων, ανεξάρτητα από τις επιμέρους συνεργασίες και τομές που γίνονται ευκαιριακά ή μεμονωμένα. Μια άλλη παρατήρηση που θα μπορούσα να κάνω είναι ότι το αντικείμενο (Έρευνα και καινοτομία) είναι όντως το ιππικό των σκεπτόμενων κυβερνώντων (επιχειρήσεων ή κρατών) με ανοιχτό μυαλό και πλατιούς ορίζοντες και δεν είναι γνώρισμα μόνο της ελεύθερηςανταγωνιστικής οικονομίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Κίνα την τελευταία 25ετία. Εδώ να σας αναφέρω, ότι στη διετία 2009-2011 το 50 % των πατέντων που πιστοποιούνταν στην Ουκρανία – όπου δούλευα σε ένα σχετικό έργο της ΕΕ – αγοραζόντουσαν από τη Κίνα, περίπου από 20% αγόραζαν οι ΗΠΑ και Ρωσία και μόνο το 10% από κράτη της ΕΕ.
Δεν μπορούμε παρά να επικροτήσουμε την ισχυρή βεβαιότητα και επιμονή του συγγραφέα για τη θετική δυναμική - εκτός από την έρευνα & καινοτομία – και για την παραγωγικότητα, ανταγωνιστικότητας, αξιοκρατία και αξιολόγηση. Όμως παράλληλα δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όλα αυτά αναπτύσσονται σε ένα πλαίσιο δυναμικών αντιθέσεων και συγκρούσεων. Η νέα υβριδική οικονομία δημιουργεί περίπλοκα σχήματα διασταυρούμενων συμμετοχών, σε όλο το κόσμο αλλά και στη χώρα μας. Μεγάλες εταιρείες συνδέονται με δίκτυα υλικών και άυλων επενδύσεων όπου κάθε ευρώ μπορεί να μετράει δύο και τρεις φορές στα λογιστικά βιβλία. Τεχνολογικές εταιρείες, πάροχοι ενέργειας, κατασκευαστές data centers, παγκόσμια δανείζονται πιο επιθετικά από ποτέ. Το ιδιωτικό χρέος εκτινάσσεται και δημιουργεί σκιώδεις δομές χρηματοδότησης, πολλές από τις οποίες μένουν εκτός ισολογισμών. Η δανειακή «δημιουργικότητα» θυμίζει επικίνδυνα το 2006. Τέλος αυτή τη περίοδο κυβέρνηση Τραμπ αγοράζει «χρυσές μετοχές» σε εταιρείες όπως η US Steel και η Intel (δηλαδή τις εθνικοποιεί εν μέρει), οι αμερικάνικες τράπεζες υπόσχονται τρισεκατομμύρια σε «πατριωτικές» επενδύσεις σε ντόπιες εταιρείες, και η SpaceX, αλλά και όλες οι εταιρείες τεχνολογίας φλερτάρουν και αποζητούν κρατικές εγγυήσεις.
Θα ήθελα επίσης να αναφέρω ότι η πρόοδος είναι μια γενική κοινωνική-οικονομική κατηγορία που προϋποθέτει συγκεκριμένεςαξίες, κατεύθυνση και αντικειμενική αξιολόγηση. Είναι συνδεδεμένη με την απόρριψη των μεταφυσικών δοξασιών του παρελθόντος, την τήρηση πολιτισμικών αρχών λογικής, δικαιοσύνης, ισότητας, ισονομίας, ελευθερίας και την ανθρώπινη εξέλιξη σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο. Έτσι κοινωνικές δυνάμεις και πολιτικές ενώσεις σε διαφορετικές περιόδους έπαιξαν προοδευτικό ρόλο ή όχι ανάλογα με τους στόχους, τις κατευθύνσεις και αξίες που πρέσβευαν.
Η αστική τάξη ήταν προοδευτική σε σχέση με τους φεουδάρχες. Ο Φρανσουά Κενέ (ιδρυτής της σχολής των φυσιοκρατών, προοδευτικός σε σχέση με τους προηγούμενους εκπροσώπους λογιστικών προσεγγίσεων. Ο Άνταμ Σμιθ το ίδιο σε σχέση με το Κενέ. Ο Ντέιβιντ Ρικάρντο θεμελίωσε τη κλασσική θεωρία της εργασιακής αξίας σε αντίθεση με τη «δαπανώμενη εργασία» του Σμιθ - που οδηγεί στο συμπέρασμα της δικαιοσύνης παντού: στο κεφάλαιο το κέρδος και στον εργάτη το μεροκάματο, ήταν προοδευτικός σε σχέση με τον Σμιθ. Και τέλος ο Μαρξ που αποκάλυψε την σύγχυση του Σμιθ μεταξύ δαπανώμενης εργασίας που αντικειμενοποιείτε στο εμπόρευμα και εργασιακής δύναμης που αμείβεται με το μισθό, ριζοσπαστικοποίησε τη σκέψη του Ρικάρντο. Τρεις βασικές ιδέες του Μαρξ: η αξία προέρχεται από την ανθρώπινη εργασία, το κέρδος ως μεταμφίεση της προστιθέμενης αξίας είναι ο στόχος της παραγωγής - με παράλληλη αναγκαιότητα όμως την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης και η συνεχής αστάθεια της παραγωγήςλόγω της ασυλόγιστης επιδίωξης μεγαλύτερου κέρδους.Ο Ρήγας Βελεστινλής και η Φιλική Εταιρεία στη χώρα μας ήταν προοδευτικοί επίσης σε σχέση με τους κοτζαμπάσηδες και το κράτος που προέκυψε αργότερα. Όμως χωρίς να ξεχνάμε τα προηγούμενα, ιστορικά και η Αριστερά και η Δεξιά παγκόσμια έχουν δώσει μεγάλα και τραγικά παραδείγματα προοδευτικότητας και συντηρητισμού. Άρα σωστά επισημαίνει ο συγγραφέας ότι κάθε σύγχρονη πολιτική παράταξη πρέπει να αποδεικνύει την προοδευτικότητά της κάθε φορά μέσα από τις θέσεις και τη πρακτική της.
Δεν συμφωνώ με το ότι «η ιδεολογική φτώχια της ευρύτερης αριστεράς αποκαλύφθηκε περίτρανα μετά την κατάρρευση του υπάρχοντος δήθεν υπαρκτού σοσιαλισμού», αυτή είχε αρχίσει με την εδραίωση του σταλινισμού στα κομμουνιστικά κόμματα και συνεχίστηκε με τα ίχνη που αυτός άφησε και μετά την απόρριψή και καταδίκη του.
Γράφει ο συγγραφέας ότι «η αριστερά με τη κυβερνητική θητεία έχασε το άλλοθι του αδιάφθορου και το περίφημο ηθικό πλεονέκτημα» Όμως η κυβέρνηση ήταν κατά τη γνώμη μου αναγκαία κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας και όχι της αριστεράς, άσχετα από το γεγονός ότι διάφοροι (αριστεροί ή δεξιοί) την αναγόρευσαν σε τέτοια γιατί τους βόλευε.
Συγχαρητήρια για την νηφάλια και αντικειμενική άποψη του συγγραφέα για τη κατάσταση και τις διενέξεις της Εγγύς και Μέσης Ανατολής καθώς και για τον αποδεδειγμένο ισλαμοφασισμό όλων των μισθοφορικών τρομοκρατικών ομάδων και των αντιδημοκρατικών καθεστώτων τύπου Ιράν αλλά και Σαουδικής Αραβίας, Συρίας και Ιράκ. Επίσης συγχαρητήρια στο συγγραφέα για το πίνακα που παραθέτει με τις τρομοκρατικές ενέργειες ισλαμοφασιστών στην Ελλάδα με το βαρύ τίμημα των 166 νεκρών, τους οποίους πολλοί δήθεν προοδευτικοί τους έχουν ξεχάσει.
Θα μπορούσα να συμφωνήσω με τη φράση του συγγραφέα «το κέρδος δεν είναι κάτι δαιμονικό αλλά άκρως αναγκαίο για μια υγιή οικονομία», αν στη θέση του «κέρδους» υπήρχε η αληθινή οικονομική κατηγορία της «προστιθέμενης αξίας», που χαρακτηρίζει οποιαδήποτε οικονομία και έχει εμφανιστεί από την αυγή της ιστορίας μέχρι και σήμερα. Η προστιθέμενη αξία είναι οικονομική αναγκαιότητα που καθορίζει την επιβίωση και ανάπτυξη της κοινωνίας. Το ζήτημα λοιπόν δεν είναι η ύπαρξη της, αλλά – ειδικά για τη χώρα μας – αν αυτή η παράγεται σε ικανό ποσοστό (βλ. μικρό % για διαμετακομιστικό εμπόριο, τουρισμό και ναυτιλία) και που κατευθύνεται το μεγαλύτερο μέρος της, σε παραγωγικούς σκοπούς ή σε καταναλωτικούς; σε κέρδη και υπερκέρδη ή σε δίκαιες αμοιβές (έστω με τη λογική του Άνταμ Σμιθ); στην ανάπτυξη της έρευνας και τεχνολογίας ή σε φόρους που γίνονται επιδόματα κλάδων, συντεχνιών ή τάξεων και μετά εξανεμίζονται σε καταναλωτικά αγαθά ή και είδη πολυτελείας;
«Η συνεχής ανατροπή της παραγωγής, ο αδιάκοπος κλονισμός όλων των κοινωνικών καταστάσεων, η αιώνια αβεβαιότητα και κίνηση διακρίνουν την αστική εποχή από όλες τις προηγούμενες» έγραφε ο Μαρξ πριν 158 χρόνια και αυτό ισχύει μέχρι σήμερα και σωστά επισημαίνει ο συγγραφέας ότι ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα κάθε επιχείρησης είναι η τιμή πώλησης των προϊόντων της. Όμως μου φαίνεται ότι παραβλέπει ένα σοβαρό θέμα, την ασύδοτη κερδοσκοπία που έχει γίνει χαρακτηριστικό σχεδόν όλων των επιχειρήσεων στο κλάδο λιανικής. Έχετε προσωπικές εμπειρίες και δεν επεκτείνομαι σε αυτό.
Επίσης πιστεύω ότι ο άνθρωπος είναι πάνω από τα κέρδη, τις ιδεολογίες και φυσικά τα κόμματα, αφού για να υπάρξουν όλα τα προηγούμενα χρειάζεται να υπάρχουν σκεπτόμενοι άνθρωποι.
Η αβεβαιότητα και η αστάθεια ως αποτέλεσμα των κλιματικών, τεχνολογικών και οικονομικών αλλαγών σε παγκόσμιο επίπεδο είναι μέρος της σύγχρονης πραγματικότητας. Δεν μπορούμε να τις εξαλείψουμε, ούτε ως ενώσεις κρατών ή συμμαχιών, ούτε ως ξεχωριστά κράτη – όσο ισχυρά και αν είναι αυτά - και πολύ περισσότερο μεμονωμένη η χώρα μας. Δεν έχει επίσης νόημα να τις φοβόμαστε πολύ, γιατί δεν πρόκειται να μας εγκαταλείψουν ποτέ. Τι θα περίμενε όμως κάποιος;
Από την προσωπική ζωή καθώς και από τις επιχειρηματικές μας εμπειρίες, βαθιά μέσα μας καταλαβαίνουμε ότι το «να κρατάμε τα πράγματα υπό έλεγχο» είναι μάλλον ευσεβής πόθος. Το δημιουργικό χάος, είναι το καύσιμο που εμπνέει τους τους πολίτες και τους επιχειρηματίες για τη συμπεριφορά και τη ζωή τους. Το ζητούμενο είναι η υιοθέτηση μιας πολιτικής που να ανταποκρίνεται στα χαρακτηριστικά της χώρας και να υλοποιεί την αποτελεσματική χρήση των διαθέσιμων παραγωγικών συντελεστών της, προς τη κατεύθυνση της αειφόρου ανάπτυξης.
- Μπορούμε να συμφωνήσουμε μεταξύ μας, σε μια μακροχρόνια εθνική στρατηγική με πτυχές για το δημογραφικό, την ασφάλεια, την παιδεία, την υγεία; και αργότερα ίσως για τις πτυχές της αειφόρου ανάπτυξης; Μπορούμε να συμφωνήσουμε για τη θέση και το ρόλο της χώρας στην Ευρώπη; Και εδώ συμφωνώ απόλυτα με το συγγραφέα, ότι το μέλλον της είναι με ελευθερία και δημοκρατία η πολιτική, οικονομική και κοινωνική ολοκλήρωση.
- Όμως το επόμενο ζητούμενο είναι οι παρεμβάσεις και ο τρόπος με τον οποίο θα επιτευχθούν όλα αυτά. Από το 1951 ο Α.Καμύ έγραφε: «Ο επαναστάτης λέει ναι και όχι ταυτόχρονα: όχι στην καταπίεση, ναι σε μια κοινή ανθρωπιά ακόμη και για τον καταπιεστή». Εκτός από αυτά τα αυτονόητα, απαραίτητα πρόσθετα είναι: ο ουσιαστικός και ειλικρινής διάλογος, η ανοχή στο διαφορετικό, η αναγκαιότητα συμβιβασμών, οι ρυθμίσεις win-win, η διαφάνεια και οι δημοκρατικές διαδικασίες, η παρακολούθηση και αξιολόγηση των άμεσων αποτελεσμάτων, τα μετρημένα και στοχοπροσηλωμένα επόμενα βήματα.
- Για να οδηγήσουν που; Μήπως σε αυτό που έγραφε ο Κ.Αξελός: «Οι ιδεολογίες γενικευμένες πεθαίνουν. Μετά από αυτές, μια μέση απατηλή νοοτροπία θα κυριαρχήσει για πολύ με στοιχεία από όλα. Λίγο φιλελεύθερα, λίγο σοσιαλιστικά, λίγο χριστιανικά, λίγο εβραϊκά, λίγο προλεταριακά, λίγο αστικά, λίγο από τις φιλοσοφίες»; Ή σε αυτό που ονειρεύεται ο Κ.Μαραβέγιας: «Νομίζω ότι έχει προκύψει μία σύγχυση, γεμάτη αντιθέσεις και αντιφάσεις που μπορεί να είναι και δημιουργική αλλά και αποπροσανατολιστική. Αισιοδοξώ πως καμιά φορά μπορεί αυτό να οδηγήσει σε ένα μοντέλο πιο κοινωνικό, πιο οικουμενικό και δεν είναι κατ’ ανάγκη η παραδοσιακή αριστερά ή το παραδοσιακό κέντρο ή η παραδοσιακή δεξιά. Μπορεί να υπάρξει κάτι, μέσα σε όλη αυτή τη γενικότερη ιδεολογική σύγχυση, που να είναι ανθρωποκεντρικό και να υπερβαίνει τις έννοιες αυτές όπως τις ξέραμε».
